ناگفته‌هایی درمورد مشکلات مهم خودروهای الکتریکی
اولین طرح‌های مربوط به خودروهای الکتریکی به حدود صد سال پیش باز می‌گردد. اما فقط چند سالی است که خودروسازان به طور جدی مشغول به ساخت خودروهای الکتریکی شدهاند و البته هنوز در بازار تعداد اندکی خودروی کاملا الکتریکی وجود دارد.
موتورهای بنزینی سالیان سال است که در حال پیشرفت و توسعه هستند. برخلاف آن‌ها هنوز در خودروهای الکتریکی مهم‌ترین دغدغه طراحان تکنولوژی قدیمی باتری‌ها محسوب می‌شود و البته موتورها نیز فاصله زیادی با موتورهای بنزینی دارند.
البته موتورهای الکتریکی کوچکتر و بسیار پر بازده‌تر از موتورهای بنزینی هستند. حتی در تئوری پر بازده‌ترین موتور بنزینی نیز باز از یک موتور الکتریکی می‌تواند کارایی کمتری داشته باشد. همچنین سرمایه گذاری‌هایی عظیم بر صنعت باتری‌ها، آن‌ها را روز به روز بهتر و بهتر می‌کنند.
اما انسان‌ها حوصله صبر کردن ندارند. آن‌ها نمی‌خواهند برای شارژ شدن خودرو مدت‌ها صبر کنند. آن‌ها در حال حاضر خودروهای الکتریکی را می‌خواهند، اما با همان ویژگی‌هایی که خودروهای بنزینی به آن‌ها ارائه می‌کند.
یک نکته مهم درمورد خودروهای الکتریکی وجود دارد. اگر خودروسازان به همین سرعت به بروزرسانی خودروهای برقی بپردازند، عملا دیگر چیزی به نام بازار دست دوم برای چنین خودروهایی وجود نخواهد داشت. به زبان دیگر خودروسازان اگر محدودیتی برای بروزرسانی خودروهایشان وضع نکنند، خودروهای برقی امروزی در کمتر از ده سال از رده خارج می‌شوند.
تا سال ۲۰۲۶ تکنولوژی باتری‌ها پیشرفت فراوانی خواهد کرد و زمان شارژ آن‌ها نیز تا حد بسیار خوبی کاهش می‌یابد. با این حساب عمر خودروهای الکتریکی که در حال حاضر تولید می‌شوند چندان زیاد نخواهد بود. همانطور که در حال حاضر کسی حاضر به خرید آیفون 3G که ۱۰ سال پیش معرفی شد نیست، در آینده نیز کسی خواهان خرید یک خودروی الکتریکی قدیمی نخواهد بود. درنتیجه قیمت خودروی دست دوم بسیار افت خواهد کرد.
خودروهای الکتریکی ویژگی‌های مثبت زیادی دارند. کمپانی‌های مختلف نیز دائما درمورد این ویژگی‌ها صحبت می‌کنند و از برنامه‌هایشان برای تولید این ماشین‌ها می‌گویند. اما بیایید اینبار به نکات منفی چنین خودروهایی نگاهی داشته باشیم.
ساخته شدن قطعات در قاره‌های مختلف (حمل و نقل مشکل و پیچیده)
بیش‌تر قطعات خودروهای مرسوم در کارخانه‌هایی نزدیک به هم تولید می‌شوند. خودروسازان نیز برای کمتر کردن هزینه‌ها، سایت‌های تولید را در کشورهای گوناگون ایجاد کرده‌اند تا به نیاز هر قاره پاسخ داده باشند.
ساخت خودروی هر بازار در همان قاره برای کمپانی‌ها مقرون به صرفه‌تر از تولید خودرو تنها در یک کارخانه است. البته این موضوع البته درمورد برندهای خاص فرق می‌کند چراکه برای آن‌ها هزینه تمام شده چندان اهمیت ندارد.
هنگامی که اولین خودروهای هیبرید به بازار معرفی شدند، انتقادهای شدیدی نسبت به استفاده از باتری‌های Ni-Mh به آن‌ها شد. فلزات به کار رفته در این باتری‌ها از معادنی دور افتاده به دست می‌آیند. سپس این مواد به کارخانه‌های باتری سازی در فواصلی دور منتقل می‌شوند تا در نهایت از آنجا به دست خودروسازان برسند.
این داستان در چند سال اخیر هنوز تغییر خاصی نکرده است. البته برخی کارخانه‌ها خود شروع به تولید باتری‌های مورد نیازشان کرده‌اند. اما هنوز مشکل حمل و نقل به قوت خود باقی مانده و فلزات از معادنی دور باید به کارخانه منتقل شوند.
لیتیم و دیگر فلزات از کجا می‌آیند و به چه قیمتی؟
همانطور که در بالا نیز اشاره شد، برای ساخت خودروهای برقی به فلزات گران قیمتی نیاز است. در ابتدا از باتری‌های Ni-Mh در خودروهای هیبرید استفاده می‌شد اما در خودروهای برقی جدیدتر، باتری‌های Li-ion جانشین آن‌ها شدهاند. مهم‌ترین قسمت چنین باتری‌هایی لیتیم محسوب می‌شود که هر روزه در حال گران و گران‌تر شدن است.
استرالیا لقب بزگترین تامین کننده این فلز ارزشمند را به دوش می‌کشد. پس از آن شیلی، آرژانتین، چین و زیمبابوه بزرگترین معادن لیتیم را دارا هستند. اما همانند نفت، ذخایر لیتیم نیز محدود است و به علت تقاضای روز افزون خودروسازان برای این فلز، قیمت آن نیز افزایش می‌يابد. تا زمانی که جانشین مناسبی برای این فلز پیدا نگردد، دسترسی به آن نیز گران‌تر خواهد شد. در نتیجه این موضوع قیمت خودروهای برقی نیز افزایش پیدا می‌کند.
اما مشکل تنها به لیتیم ختم نمی‌شود و برای ساخت خودروهای الکتریکی به عناصر کم یابی مانند دیسپروزیم، لانتان، نئودیمیم و پرازئودیمیم احتیاج می‌شود. دسترسی به چنین مواد معدنی چندان ساده نیست و استخراج آن‌ها صدمات جبران ناپذیری به محیط زیست وارد می‌کند.
آیا در حال حاضر امکان بازیافت باتری‌ها در مقیاس بزرگ وجود دارد؟
نسل اول تویوتا پریوس حالا عمری ۲۰ ساله دارد. به طور قطع باتری‌های آن برای چندین سال است که سرویس نشده‌اند و باید تعویض گردند. این موضوع درمورد دیگر خودروهای الکتریکی قدیمی نیز صدق می‌کند.
اگر پیش‌بینی خودروسازان درمورد ماشین‌های برقی قطعیت پیدا کند، در این صورت تا سال ۲۰۴۵ باتری‌های زیادی برای بازیافت وجود خواهد داشت. طبق پیش‌بینی‌ها، سال ۲۰۲۵ استفاده از خودروهای برقی بسیار گسترش می‌یابد و در نتیجه تا سال ۲۰۴۵ باتری‌ها فرسوده برای دنیا مشکل ساز خواهد شد.
خبر خوب این است که هم باتری‌های لیتیمی و هم باتری‌های نیکلی قابلیت بازیافت را دارند. اما در حال حاضر تنها کمپانی‌های محدودی می‌توانند این کار را انجام دهند. مسئله دیگر نحوه جمع آوری و نگهداری این باتری‌ها است که در این بخش ضعف بزرگ‌تری دیده می‌شود.
تویوتا البته برنامه ویژه‌ای برای باتری‌های قدیمی در نظر دارد. یکی از بخش‌های این برنامه، زنده کردن باتری‌های پریوس‌های قدیمی برای استفاده دوباره است. درصورت پیشرفت فناوری بازیافت باتری‌های خودروهای الکتریکی، در آینده می‌توانیم به آن‌ها لقب دوست‌دار واقعی محیط زیست را بدهیم.
خداحافظ تعمیرات آسان
دیگر آچار به دست شدن برای خریداران خودروهای برقی معنا ندارد. طراحی چنین خودروهایی آنقدر پیچیده است که تعمیراتشان تنها از پس تعمیرکاران خبره بر می‌آید.
البته خودروهای الکتریکی به مراتب کم استهلاک‌تر و قابل اطمینان‌تر از خودروهای معمول هستند. اما مشتری بدشانسی را در نظر بگیرید که گارانتی خودرویش تمام شده و یک مشکل مهم در موتور برقی ماشین‌اش پیش آمده باشد. در مورد خودروهای بنزینی و دیزلی، معمولا هرچقدر هم که اوضاع وخیم باشد، باز می‌توان آن‌ها را در هر تعمیرگاهی و هر شهری تعمیر کرد. اما تعمیرکاران محلی نه ابزار مناسب جهت تعمیر خودروهای الکتریکی را دارند نه توانایی آن را. پس تنها چاره درمورد برقی‌ها، مراجعه به تعمیرگاه‌های خاص است.
بیابان و جنگل‌گردی با خودروهای الکتریکی معنا نخواهد داشت
معمولا با شنیدن نام خودروهای آفرود اولین چیزی که به ذهن خطور می‌کند، برند لندرور و جیپ و ماشین‌های معروفشان است. خودروهای چنین برندهایی تقریبا می‌توانند از هر پستی و بلندی عبور کنند و ناممکن را ممکن سازند. درضمن به لطف مخازن سوخت بزرگی که گروه‌های آفرود به همراه خود دارند، مشکل سوخت نیز برای آنان پیش نمی‌آید و مدت‌ها می‌توانند به گردش خود ادامه دهند.
هرچند تا به حال سفرهای طولانی زیادی با خودروهای برقی ثبت شده است، اما کمتر دیده‌ایم که کسی خودروی برقی خود را به دامان کوه و جنگل و مسیرهای صعب العبور بسپارد.
اگر روزی آفرود با خودروهای برقی ممکن باشد، آن روز چندان نزدیک نخواهد بود. برای اینکه خودرویی مناسب آفرود شود، باید بسیار قابل اطمینان باشد. اما تا وقتی که برد خودروهای الکتریکی به حد خوبی از اطمینان نرسند، بعید است که کسی حاضر شود با این وسایل به آفرود رود. از طرفی ماشین‌های برقی باید توانایی عبور از مسیرهای سخت و مثلا رودها را نیز به دست بیاورند.
به زبان دیگر نباید انتظار داشته باشیم که الکتریکی‌ها بتوانند به طور کامل خودروهای امروزی را کنار بزنند. حداقل برای دسترسی به مسیرهای دشوار بیرون شهر، هنوز به آن‌ها نیاز داریم. حتی در مکان‌هایی که آب و هوای نامناسبی دارند، باید دوباره به سوختهای فسیلی روی بیاوریم.
مگر برق و هیدروژن از منابع تجدید پذیر به دست می‌آید؟
رز‌ها گل‌های زیبایی هستند. اما از طرفی تیغ‌های فراوانی دارند. البته این تیغ‌ها را می‌توان به راحتی از بین برد اما باید دقت کرد. حکایت ما و خودروهای الکتریکی نیز همین است. خودروهای پیل سوختی و برقی آلودگی از خود به جا نمی‌گذارند. اما بیش‌تر برق مصرفی آن‌ها را از منابع تجدید ناپذیر به دست می‌آوریم. پس باید این تیغ و مشکل را به دقت از آن‌ها جدا کنیم.
بیش‌تر دولت‌ها بر روی تولید انرژی سبز تمرکز کرده‌اند اما پیشرفت آنان کند است. البته طرح‌هایی برای استفاده از پنل‌های خورشیدی خانگی برای شارژ کردن ماشین‌ها وجود دارد. اما پنل‌هایی که بتوانند چنین کاری انجام دهند، چندان ارزان قیمت نیستند.
شاید در اینجا به نظر برسد که استفاده از سوختهای هیدروژنی گزینه بهتری باشد. اما برای استخراج گاز هیدروژن در مقادیر بالا، از گاز متان استفاده می‌شود. در طی فرآیند خروج گاز هیدروژن، کربن دی اکسید و کربن مونو اکسید تولید می‌شود که برای محیط زیست بسیار مضر هستند.
البته این دو مشکل آخر را می‌توان برطرف کرد. برای انجام چنین کاری باید مشتریان خودروهای برقی افزایش زیادی پیدا کند و دولت‌ها نیز با پرداخت یارانه و حمایت از چنین طرح‌هایی، به کمک خودروسازان بشتابند.
