ابرپروژه اسقاط پشت دروازه تولید
بنابر آمار منتشره که به ۱۱ ماه امسال مربوط می‌شود، تجاری‌سازان کشور در مجموع تنها ۱۱ هزار و ۷۷۹ دستگاه انواع محصول شامل کامیون، کشنده، کامیونت، اتوبوس، مینی‌بوس و میدل‌باس را تا پایان مهر امسال به تولید رسانده‌اند تا در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته، حدود ۳۴ درصد کاهش تیراژ را تجربه کنند. این آمار در حالی است که طبق ابرپروژه اسقاط، تا پایان دولت دوازدهم باید بیش از ۲۰۰ هزار دستگاه خودرو فرسوده سنگین اسقاط و محصولات نو جایگزین آنها شود. این تصمیم توسط دولت و پیش از خروج آمریکا از برجام و تحریم خودروسازی ایران، گرفته شده و هدف از آن، کاهش آلودگی هوا و پایین آمدن سرانه مصرف سوخت خودروهای تجاری به‌خصوص در بخش کامیون‌هاست.
طی چند سال گذشته، روند آلودگی هوا در کشور شدت یافته و این بحران به‌خصوص در روزهای سرد سال، بیشتر خود را نشان داده و سبب بروز مشکلات زیادی برای شهروندان شده است. ازآنجاکه منبع اصلی آلودگی هوا را بدون شک خودروها و به‌ویژه مدل‌های فرسوده سبک و سنگین تشکیل می‌دهند، اسقاط و جایگزینی آنها از اولویت‌هاست. از رده خارج کردن خودروهای فرسوده در حال حاضر به‌عنوان یک راهکار جهانی برای مقابله با آلودگی شناخته می‌شود و بسیاری از کشورها توانسته‌اند با لحاظ کردن قوانین سفت و سخت و همچنین در نظر گرفتن تسهیلات و مشوق‌های جذاب، تا حد قابل‌توجهی بحران آلودگی را کمرنگ کنند. در این بین، ثابت شده که خودروهای فرسوده سنگین نقشی بسیار بزرگ در آلودگی هوا دارند و اسقاط آنها می‌تواند کمک بزرگی به کاهش این بحران بکند. ابرپروژه اسقاط اگرچه مزایای زیادی را در حوزه هوای پاک و مصرف سوخت و همچنین ایمنی، به‌دنبال خواهد داشت، با این حال با توجه به بروز تحریم‌ها و قطع ارتباط با شرکت‌های خارجی و همچنین کمبود منابع مالی، اجرای آن در وقت مقرر، در‌هاله‌ای از ابهام قرار گرفته است.
پس از آنکه آمریکا از برجام خارج و چندی بعد تحریم‌ها علیه خودروسازی کشور آغاز شد، خروج شرکت‌های خارجی از ایران نیز کلید خورد تا اولین ضربه در حوزه کمی و کیفی به ابرپروژه اسقاط وارد شود. شرایط به شکلی پیش رفت که اولا تامین قطعات به مشکل خورد و ثانیا امکان تولید محصولاتی با سطح کیفی بسیار بالا و مطابق با استانداردهای روز اروپا عملا از بین رفت. بنابراین در مجموع، بازگشت تحریم‌ها از جنبه مشارکت و حضور برندهای معتبر در ابرپروژه اسقاط و تامین قطعات و همچنین کیفیت خودروهای جایگزین، این طرح بزرگ را تحت‌تاثیر قرار داد و اجازه نداد روندی که دولت برای آن تعریف کرده بود، طی کند. تا پیش از نقض برجام و تحریم، گمان می‌رفت تجاری‌سازان کشور بتوانند به کمک شرکای خارجی، تیراژ خود را افزایش داده و در مسیر اجرای ابرپروژه قرار گیرند؛ زیرا آنها همواره به‌دلیل کمبود مشتری، زیر ظرفیت اسمی خود تولید داشتند. در واقع ابرپروژه اسقاط فرصت بزرگی بود تا خودروسازان تجاری کشور تولید خود را احیا کرده و ضمن افزایش تیراژ و نزدیک کردن آن به ظرفیت اسمی، نقدینگی قابل‌توجهی نیز به دست بیاورند. با این حال اما تقریبا همه تجاری‌سازان خارجی از ایران رفتند تا ابرپروژه اسقاط پشت دیوار تحریم بماند.
با توجه به روندی که تولید خودروهای تجاری در کشور دارد و احتمالا سال آینده نیز (در صورت تداوم شرایط فعلی اقتصاد و قطع ارتباط با برندهای خارجی) اوضاع بر همین منوال خواهد بود، بسیار بعید به نظر می‌رسد ابرپروژه اسقاط تا پایان دولت دوازدهم به سرانجام برسد. اسقاط و جایگزینی بیش از ۲۰۰ هزار خودرو فرسوده سنگین، منابع مالی هنگفتی می‌خواهد و به مشارکت خارجی نیاز دارد، حال آنکه فعلا نه نقدینگی لازم در دسترس است و نه شرکای بیرونی. ازآنجاکه تحریم‌های آمریکا ریشه هر دو محدودیت موردنظر است، برای حل آنها باید منتظر لغو تحریم‌ها بمانیم تا هم شرکای خارجی برگردند و هم نقدینگی تامین شود.
اما جدا از اینکه تولید ضعیف تجاری‌سازان کشور، ابرپروژه اسقاط را تحت‌تاثیر قرار داده، نکته دیگر، سرنوشت شرکت‌های تولیدی با ادامه وضعیت فعلی است. در حال حاضر تجاری‌سازان بسیار کمتر از ظرفیت اسمی خود تولید دارند و ادامه این روند می‌تواند برخی از آنها به‌ویژه شرکت‌های بخش خصوصی را به سمت تعطیلی ببرد. مرور وضع تولید تجاری‌سازان نشان می‌دهد برخی از آنها عملا نیمه‌تعطیل هستند و بخشی از خطوط تولیدشان با وجود ظرفیت‌های ایجاد شده، محصولی برای ساخته شدن ندارد.
تیراژ ضعیف تجاری‌سازان
اما نگاهی به جزئیات آخرین آمار تولید خودروهای تجاری کشور بیندازیم و ببینیم چه افت و خیزی در شرکت‌های سازنده طی این ۱۱ماه رخ داده است. در مجموع ۱۱ هزار و ۷۷۹ دستگاه انواع خودروی تجاری در کشور تا پایان بهمن‌ماه امسال به تولید رسیده که نشان‌دهنده کاهش ۳۴ درصدی تیراژ نسبت به بازه زمانی مشابه سال گذشته است. در حالت تفکیکی، تولید مینی‌بوس و میدل‌باس طی ۱۱ ماه امسال به یک هزار و ۶۱۳ دستگاه رسیده که در مقایسه با بازه زمانی مشابه سال گذشته، افزایش حدود ۳۵ درصدی را نشان می‌دهد. این در حالی است که تولید اتوبوس در کشور طی ۱۱ ماه سال جاری، روندی کاهشی داشته و به ۵۵۷ دستگاه رسیده است. با این حساب، تولید این محصول در خودروسازان کشور نسبت به ۱۱ ماه مشابه سال گذشته، حدود ۶۶ درصد افت داشته است. در نهایت اما تولید کامیون، کامیونت و کشنده نیز روندی نزولی طی ۱۱ ماه امسال داشته، به نحوی که حدود ۳۶ درصد از تیراژ این محصول نسبت به مدت مشابه سال گذشته کاسته شده است.
تجاری‌سازان کشور در مجموع، ۹ هزار و ۶۰۹دستگاه کامیون و کشنده و کامیونت را تا پایان بهمن امسال تولید کرده‌اند. در بین تجاری‌سازان بزرگ، ایران‌خودرودیزل (واحد تجاری‌ساز ایران‌خودرو)، در بازه زمانی تحت بررسی، ۱۲۷دستگاه مینی‌بوس و میدل‌باس را به تولید رسانده، حال آنکه در بازه زمانی مشابه سال گذشته ۵۷دستگاه از این محصولات را تولید کرده بود. با این حساب، واحد تجاری‌ساز ایران‌خودرو افزایشی نزدیک به ۱۲۳ درصد را در تولید مینی‌بوس و میدل‌باس در بازه زمانی تحت بررسی تجربه کرده است. آمارها نشان می‌دهند ایران‌خودرودیزل تا پایان بهمن امسال ۵۰ دستگاه اتوبوس را به تولید رسانده و این یعنی نسبت به ۱۱ ماه سال گذشته، بیش از ۷۲ درصد افت تولید داشته است. اگر آمار مینی‌بوس و اتوبوس‌های ایران‌خودرودیزل را در کنار هم لحاظ کنیم، این شرکت در ۱۱ ماه امسال و نسبت به بازه زمانی مشابه سال گذشته، کاهشی نزدیک به ۲۶ درصد را به خود می‌بیند. ایران‌خودرودیزل اما در بخش کامیون با رشد تیراژ قابل‌توجهی مواجه شده است، چه آنکه تولید خانواده کامیون‌های این شرکت از ۴۷۴دستگاه طی ۱۱ ماه سال گذشته، به یک هزار و ۱۴۷ دستگاه در مدت مشابه امسال رسیده است. با این حساب تولید کامیون، کامیونت و کشنده در واحد تجاری‌ساز ایران‌خودرو طی ۱۱ ماه امسال و در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته ۱۴۲ درصد رشد کرده است. از ایران‌خودرودیزل بگذریم و به سراغ دو واحد تجاری‌ساز گروه خودروسازی سایپا یعنی سایپادیزل و زامیاد برویم و ببینیم آنها چه کارنامه ای را در تولید طی ۱۱ ماه امسال به‌جا گذاشته‌اند. طبق آمار، تولید گروه کامیون در زامیاد از ۱۷۷ دستگاه طی ۱۱ ماه سال گذشته، به ۲۴۸ دستگاه افزایش یافته است. این آمار نشان می‌دهد زامیاد توانسته تولید این محصولات را بیش از ۴۰ درصد بالا ببرد. از آن‌سو اما سایپادیزل نتوانسته تیراژ خانواده کامیون، کامیونت و کشنده را در ۱۱ ماه امسال و نسبت به مدت مشابه سال گذشته افزایش دهد. طبق آمار منتشره، تیراژ این محصولات از سه هزار و ۸۹۵ دستگاه در ۱۱ماه سال گذشته به دو هزار و ۸۷۹ دستگاه نزول پیدا کرده است. با توجه به این آمار، تولید خانواده کامیون‌ها در سایپادیزل طی بازه زمانی تحت بررسی بیش از ۲۶ درصد کاهش داشته است. سایپادیزلی‌ها در بخش کامیون صاحب بیشترین تیراژ بین تجاری‌سازان کشور در بازه زمانی ابتدای فروردین تا انتهای بهمن‌ماه سال‌جاری بوده‌اند. نکته دیگر اما اینجاست که سایپایی‌ها در ۱۱ ماه امسال هیچ تولیدی در بخش مینی‌بوس، میدل‌باس و اتوبوس نداشته‌اند.
اما اوضاع تولید در تجاری‌سازان بخش خصوصی نیز چندان مساعد نیست و آنها هم با تیراژی نه‌چندان بالا روزگار می‌گذرانند. در این بین، «گروه بهمن» آماری دو هزار و ۵۸۲ دستگاهی را در تولید کامیون و کامیونت طی ۱۱ ماه امسال از خود به‌جا گذاشته و بنابراین نسبت به مدت مشابه سال گذشته، حدود ۵۲ درصد کاهش تیراژ داشته است. این شرکت همچنین تولید ۳۰۱ دستگاه مینی‌بوس را تا پایان بهمن امسال به ثبت رسانده تا نسبت به مدت مشابه سال گذشته کاهشی حدودا ۲۱ درصدی را تجربه کند. از گروه بهمن که بگذریم، عقاب‌افشان نیز در تولید اتوبوس با کاهش تولید مواجه شده است. این شرکت در ۱۱ ماه امسال ۴۸۲ دستگاه اتوبوس را به تولید رسانده و بنابراین در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته که یک هزار و ۳۲۷دستگاه تیراژ داشت، ۶۴درصد نزول کرده است. عقاب‌افشان مینی‌بوس را نیز در سبد محصولات خود جای داده و این در شرایطی است که آمار منتشره از کاهش تولید این محصول در شرکت موردنظر حکایت دارد. بر این اساس، تنها ۴۵دستگاه مینی‌بوس در عقاب‌افشان تا پایان بهمن امسال به تولید رسیده و با این حساب، تیراژ این محصول نسبت به بازه زمانی مشابه سال گذشته، بیش از ۵۸ درصد پایین آمده است. در بین دیگر تجاری‌سازان، سروش دیزل مپنا نیز به‌عنوان یکی از شرکت‌های بخش خصوصی، تیراژ خود را در بخش مینی‌بوس، به ۸۰۰ دستگاه تا پایان بهمن امسال رسانده است. با توجه به این آمار، این شرکت رشد تیراژی بیش از ۲۱۰درصدی را نسبت به ۱۱ ماه سال گذشته به خود می‌بیند. از گروه صنعتی ماموت اما خبر کاهش تولید می‌رسد. ماموت که به‌عنوان شرکتی خصوصی مشغول به تولید است، افت ۵۰ درصدی را در پایان بهمن امسال به ثبت رسانده است. این شرکت تا پایان بهمن امسال یک هزار و ۳۸۱ دستگاه کامیون را به تولید رسانده و در نتیجه نسبت به ۱۱ ماه سال گذشته، تولیدش به نصف رسیده است. در لیست تجاری‌سازان کشور البته نام شرکت‌های دیگری نیز به چشم می‌آید که با تیراژ بسیار پایینی مشغول به فعالیت هستند. در این بین، کاریزان‌خودرو توانسته ۹۰۴ دستگاه کامیون را در ۱۱ ماه امسال به تولید برساند که این آمار حکایت از کاهش ۲۰درصدی تیراژ این شرکت نسبت به مدت مشابه سال گذشته دارد. از آن‌سو اما پیشرودیزل آسیا توانسته با تولید ۳۳۲ دستگاه مینی‌بوس و میدل‌باس، تیراژ این محصولات را نسبت به ۱۱ ماه سال گذشته حدود ۱۸ درصد افزایش دهد.
این شرکت اما در تولید اتوبوس توفیقی نداشته و با تیراژی ۱۲ دستگاهی ۸۱ درصد افت تولید را به خود دیده است. دیگر تجاری‌سازان خصوصی شامل هوراند خودرو دیزل، آکیادویچ، آریادیزل، آذهایتکس و تیراژه دیزل تیراژهایی بسیار پایین را در بازه زمانی تحت بررسی به ثبت رسانده‌اند تا مشخص شود تولید آنها بسیار ضعیف بوده است. به‌عنوان مثال، هوراندخودرودیزل تنها سه دستگاه مینی‌بوس و میدل‌باس در ۱۱ماه امسال تولید کرده و آذهایتکس هم تیراژی ۱۷دستگاهی داشته است.
