بررسی انواع کمپرس‌ها در موتور

نویسنده :علیرضا داوودی
یکی از بزرگ‌ترین، پر‌شمار‌ترین و در عین حال ناشناخته‌ترین مشکلاتی که درون موتور دیده می‌شود از ناحیه عاملی به نام کمپرس است. این واژه و اصطلاح را زیاد می‌شنویم اما شاید چندان اطلاعات دقیقی از آن نداشته باشیم. در واقع می‌توان به طور عامیانه گفت که کمپرس به موجی از یک هوای فشرده گفته می‌شود که در یک موتور خودرو هم لازم است و هم می‌تواند باعث دردسر شود.

این دوگانه بودن مفهوم و کارکرد کمپرس در واقع به همان عامیانه بودن این اتفاق برمی‌گردد. کمپرس در اصل همان عامل تراکم سوخت و هوا در بالای پیستون است که در کاسه احتراق رخ می‌دهد. حالا فرار این کمپرس و هوای فشرده به محلی غیر از محل اصلی خود که همان سطح بالای پیستون است، می‌تواند مشکلاتی را پدید آورد که در اینجا به مرور آنها و علت و نشانه‌های آن خواهیم پرداخت. همان طور که گفتیم وقتی مخلوط هوا و سوخت وارد سیلندر می‌شوند، در مرحله تراکم با بالا آمدن پیستون، این مخلوط فشرده می‌شود و آماده جرقه‌زنی شمع و انفجار خواهد شد. با وقوع انفجار نیروی زیادی که ایجاد می‌شود باید به تاج پیستون فشار آورد و آن را به سمت پایین پرتاب کند. اگر این فشار از محلی به بیرون درز کند، گفته می‌شود که در آن ناحیه موتور نشتی کمپرس دارد. این اتفاق موجب می‌شود تا هم به خاطر نرسیدن تمام کمپرس به تاج پیستون از نیروی تولیدی موتور کاسته شود و هم به خاطر نشتی کمپرس به محلی نامناسب، در آن ناحیه جدید، مشکلاتی به وجود آید. در واقع اینکه گفته می‌شود کمپرس یک مفهوم دوگانه دارد به این علت است که این واژه در دو معنی کاملا متضاد به کار می‌رود. گاهی گفته می‌شود موتور کمپرس دارد که به معنی درز کمپرس موتور از یک قسمت به قسمت دیگر است و گاهی گفته می‌شود که موتور کمپرس ندارد که به معنی این است که موتور نمی‌تواند به خوبی هوا را در کاسه احتراق فشرده کند که باز هم به معنی درز کمپرس از یک قسمت است. پس دیدیم که معنی این واژه دقیقا در هنگام معاینه موتور به خاطر بد کار کردن آن است و بستگی به این دارد که در چه زمانی به کار رود.

  
   
کمپرس سیلندر به آب:
همان‌طور که گفتیم، مجاری آب خنک‌کاری سر‌سیلندر و بلوک سیلندر ‌روی هم قرار می‌گیرند و واشر سر‌سیلندر در بین آنها، باعث می‌شود تا از نشتی آب به بیرون جلوگیری کند. با سوختن واشر سر‌سیلندر یا نیم‌سوز شدن آن، ممکن است مجاری آب در محل قرار گفتن آنها‌ روی هم یعنی بین سیلندر و سر‌سیلندر دچار نشتی شوند. این نشتی هم می‌تواند باعث ورود آب به داخل سیلندر شود که با سوختن آب، دود غلیظ سفیدی از اگزوز خارج خواهد شد و در صورتی که ضد‌یخ نیز با آب مخلوط باشد، این دود غلیظ‌تر می‌شود و هم اینکه آب با نشستن روی شمع خودرو در زمان خاموش بودن موتور، روشن شدن آن را در چند ساعت بعد با کمی تاخیر همراه می‌کند. ضمن اینکه با راهیابی آب و روغن به یکدیگر مشکلات دیگری نیز دیده می‌شود. اما بزرگ‌ترین مشکل، ورود کمپرس موتور به سیستم خنک‌کاری است.

کمپرس موتور وارد لوله‌های آب سیستم خنک‌کاری و همچنین رادیاتور می‌شود. در نتیجه دمای آب به شکل سریعی بالا می‌رود و فن‌ها مدام در حال کار می‌شوند. با باز کردن در‌ رادیاتور در زمان خنک‌بودن، صدای واضحی از خروج هوا از رادیاتور شنیده می‌شود و لوله‌های اتصال رادیاتور به بلوک موتور و سر‌سیلندر دچار تورم و بادکردگی خواهند شد. اگر این عیب برطرف نشود، می‌تواند باعث ترکیدن لوله‌ها، خرابی رادیاتور و بروز مشکلات شدید‌تری شود. ضمن اینکه نشتی مداوم آب نیز دیده خواهد شد. این عیب از طریق مشاهده لوله ورودی آب به رادیاتور قابل تشخیص است. به این معنی که این لوله در زمان گرم بودن خودرو دارای تورم است و فشار دادن آن نیز نشان از وجود هوای فشرده در آن دارد. همچنین با باز کردن در رادیاتور و گاز دادن خودرو، وجود حباب‌های هوا درون رادیاتور نیز قابل تشخیص است. ضمن اینکه همان طور که گفتیم در زمان سرد شدن موتور با باز کردن در‌ رادیاتور، صدای خروج هوا به راحتی شنیده می‌شود. این عیب نیز با تعویض واشر سر سیلندر برطرف می‌شود.

کمپرس سیلندر به سیلندر :
این اتفاق در اثر سوختن واشر سرسیلندر رخ می‌دهد. واشر سرسیلندر برای آب‌بندی بین دو قسمت سرسیلندر و بلوک اصلی موتور است تا هم راه‌گاه‌ها و مجاری آب و روغن به هم مرتبط شوند و از جایی نشتی در آنها دیده نشود و هم چون که کاسه احتراق درون سر‌سیلندر است و هوای ورودی درون سیلندر باید متراکم و وارد کاسه احتراق شود، نشتی به بیرون از محل قرار گرفتن این دو قسمت روی ندهد. اگر این واشر به هر دلیلی نتواند کارایی خود را داشته باشد (‌مثل سوختن یا نیم‌سوز شدن آن، تابیده بودن سر‌سیلندر، خرابی کف در بالای بلوک سیلندر، وجود اشکال در بستن پیچ‌ها مثل شل بودن و یا به یک میزان سفت نبودن و …‌) کمپرس موتور به میزان کمی در مرحله تراکم و چند برابر آن در زمان انفجار از واشر سر‌سیلندر رد می‌شوند. معمولا سوختگی واشر سر‌سیلندر در اطراف مجاری آب و روغن است اما اگر این سوختگی در بین دو سیلندر باشد، موجب می‌شود تا کمپرس و هوای فشرده موتور از یک سیلندر که در آن انفجار رخ داده است به سیلندر بغلی که در حال مکش یا تخلیه دود است، وارد شود و باعث کاهش توان موتور و همچنین افزایش صدای کارکرد آن شود. این عیب با تعویض واشر سرسیلندر برطرف می‌شود اما از جمله عیوبی است که تاثیر بدی روی موتور خواهد گذاشت.

کمپرس از بغل رینگ:
کمپرس موتور وقتی از بغل رینگ به سمت پایین درز کند، منجر به کم‌توانی خودرو خواهد شد. این عیب دلایل متفاوتی دارد که معمولا ضعیف شدن یا شکست رینگ از بقیه شایع‌تر است. رینگ از جنس نرم‌تری نسبت به دیواره سیلندر ساخته می‌شود. دلیل این کار در این است که چون عوض کردن و یا تغییر در دیواره سیلندر مشکل‌تر و هزینه‌بر است، پس اگر رینگ پیستون خراب شود، تعویض آن بسیار راحت‌تر و کم‌خرج‌تر خواهد بود. رد شدن کمپرس از رینگ موجب بروز روغن‌سوزی نیز می‌شود چرا که وقتی رینگ نتواند آب‌بندی مناسبی در دیواره سیلندر انجام دهد، نمی‌تواند روغن چسبیده به دیواره سیلندر را نیز به خوبی جمع آوری کند که البته این عیب می‌تواند از معیوب بودن رینگ روغنی بیشتر به وجود آید. همچنین کمپرس و هوای گرم رد شده به سمت پایین و کارتل روغن نیز باعث آلودگی و بخار شدن روغن می‌شود. از دلایل دیگر رد شدن کمپرس می‌توان به گشاد شدن سیلندر به مرور زمان در اثر کارکرد و یا خط و خش افتادن روی دیواره سیلندر اشاره کرد. بروز این عیب نشانه‌هایی دارد که از روی آنها می‌توان این عیب را تشخیص داد. اول از همه اینکه به خاطر روغن‌سوزی پیشرانه، کم شدن سطح روغن به خوبی دیده می‌شود، حتی اگر روغن سوزی به میزانی نباشد که دود خروجی از اگزوز را آبی رنگ کند. با باز کردن شمع‌ها و دیدن سر آنها نیز می‌توان به سوختن روغن در اتاق احتراق پی برد. روغن موجود در کارتل نیز به خاطر مخلوط شدن با گاز‌های کمپرس درون سیلندر، سریع‌تر سیاه و کثیف می‌شود و از طرفی چون گرمای موتور به قسمت پایین آن که فاقد سیستم خنک‌کاری است منتقل می‌شود، دمای موتور در این قسمت نیز بالا‌تر از میزان طبیعی است. همچنین چون کمپرس به طور تمام و کمال به تاج پیستون برخورد نمی‌کند، موتور از کشش و توان کمتری برخوردار است. راه رفع این عیب نیز باز کردن نیم موتور و تعویض رینگ و یا در صورت نیاز پیستون‌ها و بوش سیلندر است.

کمپرس از سوپاپ‌ها:
رد شدن کمپرس از ناحیه سوپاپ‌ها، اتفاقی است که کمتر رخ می‌دهد؛ چراکه معمولا تا خراب شدن سوپاپ‌ها و بروز این عیب، عیوبی در سرسیلندر رخ می‌دهد که منجر به باز کردن آن و بازدید بقیه قسمت‌ها از جمله سوپاپ‌ها می‌شود. سوپاپ‌ها محل ورود مخلوط سوخت و هوا و خروج گاز‌های حاصل از احتراق هستند. حال اگر این مجموعه نتواند به خوبی کار خود را انجام دهد، ممکن است یا مخلوط سوخت و هوا از سیلندر فرار کند و یا کمپرس موتور. سوپاپ‌ها در اثر کارکرد و به خاطر شرایط خاص کاری آنها دچار این عیب می‌شوند. از جمله این عیوب می‌تواند کش‌آمدن ساق سوپاپ، خراب شدن سیت یا همان نشیمنگاه سوپاپ ‌‌روی سر‌سیلندر، بیضی‌شدن سوپاپ، سوختن و از بین رفتن قسمتی از سوپاپ، دوده‌گرفتن و کربنی‌شدن آن و… باشد. با کش آمدن ساق سوپاپ، انگشتی روی آن که مسئول باز یا بستن سوپاپ است سفت می‌شود و در نتیجه سوپاپ بعد از باز شدن، به خوبی بسته نمی‌شود و به همین خاطر مقداری راه در رو به وجود می‌آید.

همچنین اگر سیت سوپاپ یا همان محلی که سوپاپ بعد از بسته شدن روی آن قرار می‌گیرد دچار عیب یا رها‌شدگی شود، باز هم بستن سوپاپ درست روی نمی‌دهد. سوپاپ‌ها ممکن است در اثر کارکرد حالت گرد خود را از دست دهند و بیضی‌شکل شوند که باز هم موجب می‌شود آب‌بندی در این ناحیه به مخاطره بیفتد و منجر به رد شدن کمپرس شود. همچنین سوپاپ در اثر مشکلاتی که برای سوخت به وجود می‌آید و منجر به افزایش دمای ناگهانی در اتاق احتراق می‌شود، ممکن است قسمتی از بدنه خود را از دست بدهد که البته اتفاقی نادر است. اما همین اتفاق نیز می‌تواند منجر به رد شدن کمپرس از آن شود. از دیگر دلایل بروز این حالت کربن‌زدگی با دوده گرفتن پشت سوپاپ است. این حالت نیز منجر به باز بودن سوپاپ حتی‌ هنگام بالا رفتن آن می‌شود. در صورت بروز نشت کمپرس از سوپاپ‌ها دو حالت در موتور به وجود می‌آید؛ یکی اینکه نشتی از ناحیه سوپاپ دود باشد و یا از ناحیه سوپاپ هوا. نشتی از ناحیه سوپاپ دود باعث می‌شود تا درون اگزوز صدای تاپ تاپ شنیده شود که درست هماهنگ با کارکرد موتور است. همچنین اگر نشتی از سمت سوپاپ هوا باشد، در موتور‌های کاربراتور منجر به حالت عطسه و پس‌زدگی در کاربراتور و بد کارکردن آن می‌شود و در خودرو‌های انژکتوری نیز چون مانع از ورود به موقع سوخت می‌شود و کیفیت مخلوط سوخت و هوا را پایین می‌آورد، جدا از صدای خاص آن به بد کار کردن موتور نیز می‌انجامد.