بریف ای-۵۰ (Beriev A-50) یک هواپیمای سامانه کنترل و هشدار زودهنگام هوابرد (آواکس) است که در زمان اتحاد جماهیر شوروی سابق توسعه یافت. این هواپیما بر اساس هواپیمای ترابری سنگین ایلیوشین ایل-۷۶ام‌دی (Ilyushin Il-76MD) و مجهز به یک رادار جستجوی عظیم شکل گرفت. روس ها در تلاش بودند تا نسخه خود از هواپیمای آمریکایی بوئینگ ئی-۳ سنتری آواکس (E-3 Sentry AWACS) را توسعه دهند.

تاریخچه بریف ای-۵۰

بریف ای-50 نخستین پرواز خود را در سال 1978 انجام داد. این مدل در سال 1982 به قابلیت عملیاتی اولیه رسید. به نقل از برخی منابع، ای-50 در سال 1985 خدمت خود در نیروی هوایی شوروی را آغاز کرد. این هواپیما در غرب با نام مستعار مینستی (Mainstay) شناخته می شود. تولید ای-50 در سال 1992 و پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و با پایان جنگ سرد متوقف شد.

تا سال ۲۰۱۱، نیروی هوایی روسیه ۲۰ فروند هواپیمای سری ای-۵۰ را در اختیار داشت. به نقل از برخی منابع، روسیه در سال ۲۰۲۲ تنها ۹ فروند هواپیمای ای-۵۰ را در اختیار داشت که شامل ۳ فروند از نوع ای-۵۰ام و ۶ فروند از نوع ای-۵۰یو می شد.

در سال ۲۰۲۳، یک فروند بریف ای-۵۰یو مستقر در بلاروس مورد حمله پهپادی قرار گرفت و آسیب دید. بدین ترتیب، تعداد هواپیماهای عملیاتی به ۸ فروند کاهش یافت.

آشنایی با مشخصات و ویژگی های بریف ای-۵۰

نقش اصلی بریف ای-۵۰ کشف، شناسایی، و رهگیری اهداف هوایی و کشتی های جنگی در دریا است. داده های هواپیمای ای-۵۰ به مراکز فرماندهی منتقل می شود. این هواپیما داده های هدایت هواپیماهای جنگنده و موشک ها را نیز ارائه می کند.

رادار Shmel در یک گنبد گردان بزرگ در بالای قسمت عقب بدنه هواپیما نصب شده است. ای-50 ساخت شوروی به اندازه همتای آمریکایی خود یعنی ئی-3 سنتری پیچیده نبود، زیرا در دهه های 1970 و 1980 روس ها از نظر الکترونیک و فناوری کامپیوتری از آمریکایی ها عقب افتاده بودند.

رادار Shmel می تواند هواپیماهای بمب افکن را در برد 650 کیلومتر، هواپیماهای جنگنده را در برد 300 کیلومتر و موشک های بالستیک کوتاه برد را در برد 800 کیلومتر تشخیص دهد. کشتی های جنگی نیز در برد حدود 250 تا 300 کیلومتر قابل تشخیص هستند. این رادار می تواند به طور همزمان 200 تا 300 هدف هوایی را رهگیری کند. در نهایت، این رادار ارتقا یافت و قابلیت های تشخیص و ردیابی آن نیز بهبود یافته است.

هواپیمای بریف ای-۵۰ می تواند داده های هدایت برای یک گروه تا ۳۰ فروندی از جت های جنگنده را ارائه کند. این هواپیما می تواند داده های هدایت را به طور همزمان برای ۱۲ جت جنگنده ارسال کند.

هواپیمای ای-۵۰ خدمه ای متشکل از ۱۵ نفر دارد که شامل یک گروه پرواز ۵ نفره و ۱۰ افسر می شود که وظیفه مدیریت کل سامانه هشدار اولیه هوایی را بر عهده دارند. کنسول های نمایش وضعیت برای اپراتورها وجود دارند.

بریف ای-۵۰ می تواند برای ۹ تا ۱۰ ساعت به پرواز خود ادامه دهد. همچنین، این هواپیما امکان سوختگیری هوایی دارد که از این طریق می تواند برد پروازی خود را افزایش دهد. بیشینه سرعت ۹۰۰ کیلومتر بر ساعت، برد پروازی ۷۵۰۰ کیلومتر، و سقف پروازی ۳۹۰۰۰ پا (۱۲۰۰۰متر) از دیگر ویژگی های این هواپیما هستند.

ای-۵۰ به چهار پیشرانه توربوفن دی-۳۰کی‌پی که هر کدام ۲۶۴۶۰ پوندفوت نیروی رانش تولید می کنند، مجهز شده است.

انواع بریف ای-۵۰

ای-50ام یک نسخه ارتقا یافته ای-50 است که به رادار بهبودیافته Shmel-M مجهز شده است. در این مدل، تجهیزات از رده خارج آنالوگ با سامانه های الکترونیکی دیجیتال مدرن جایگزین شدند. ای-50ام دارای برد تشخیص افزایش یافته و قابلیت های ردیابی بهبود یافته است.

همچنین، رادار این هواپیما مقاومت بیشتری در برابر جمینگ دارد. ای-۵۰ام به سامانه های جنگ الکترونیک مجهز شده است. این مدل در سال ۱۹۹۰ خدمت در نیروی هوایی شوروی را آغاز کرد. در مجموع ۲۶ فروند ای-۵۰ اصلی به مدل ای-۵۰ام ارتقا یافتند.

ای-۵۰یو نسخه بروزرسانی شده ای-۵۰ام محسوب می شود. این ارتقا با هدف افزایش عمر عملیاتی هواپیماهای ای-۵۰ باقیمانده صورت گرفت. این پروژه در سال ۲۰۰۳ آغاز شد. تا سال ۲۰۰۸ توسعه این پروژه به واسطه محدودیت بودجه کند پیش می رفت، اما در این سال سرمایه لازم تامین شد.

از بهبودهای کلیدی در ای-۵۰یو می توان به کامپیوترهای آنبورد جدید و سامانه ارتباطات ماهواره ای مدرن شده اشاره کرد. رادار مدرن شده ای-۵۰یو برد رهگیری به ویژه در برابر اهدافی با سطح مقطع راداری پایین مانند موشک های کروز را افزایش داده است. ایستگاه های کاری خدمه نیز مدرنیزه شدند.

ای-۵۰یو به پیشرانه های جدید پی‌اس-۹۰ای-۷۶ مجهز شده که ۱۵ درصد نیرومندتر از پیشرانه های استاندارد دی-۳۰کی‌پی است.

آزمایش های ای-۵۰یو در سال ۲۰۰۹ تکمیل شدند. نخستین فروند از این مدل در سال ۲۰۱۱ وارد خدمت در نیروی هوایی روسیه شد. تا سال ۲۰۲۲، در مجموع شش فروند هواپیما به ای-۵۰یو بروزرسانی شدند. این هواپیما حضور فعالی در حمله روسیه به اوکراین داشته و از آن برای شناسایی موقعیت سامانه های دفاع هوایی اوکراین و حملات موشکی به این کشور استفاده شده است.

ای-۵۰ئی‌آی نیز نسخه صادراتی به هند است که سه فروند از آن تحویل نیروی هوایی این کشور شده است.