بمب‌افکن B-2 اسپیریت
با گران‌ترین، پیشرفته‌ترین و ترسناک‌ترین پرنده جهان آشنا شوید.
B-2 اسپیریت: شبحی در آسمان یا افسانه‌ای پرهزینه؟
به گزارش دنده 6 – در آسمان‌های تاریک جنگ مدرن، هیچ هواپیمایی به اندازه‌ی B-2 Spirit (پیشرفته‌ترین بمب‌افکن پنهان‌کار جهان) الهام‌بخش ترس و رمز و راز نیست. این بمب‌افکن که برای عبور بی‌صدا از آسمان دشمن طراحی شده، قادر است بدون شناسایی وارد حریم هوایی دشمن خود شود و با دقت بالا اهدافش را نابود کند. پشت این دستاورد حیرت‌انگیز و خطرناک، شرکت بزرگ هوافضای آمریکا، نورثروپ گرومن (Northrop Grumman) قرار دارد. این مجموعه بزرگ چندمیلتی که در زمینه توسعه سیستم‌های دفاعی فوق‌پیشرفته فعالیت دارد، یکی از بزرگترین بازیگران صنعت تجهیزات نظامی در زمین است.
B-2 یکی از ارکان مهم قابلیت‌های بمباران استراتژیک ایالات متحده به شمار می‌رود؛ هم در حوزه‌ی تسلیحات هسته‌ای و هم سلاح‌های معمولی کاربرد دارد و می‌تواند به هر نقطه‌ای از جهان، بدون هشدار قبلی، ضربه بزند و هدف موردنظر خود را غافل‌گیر کند. هزینه‌ی ساخت هر فروند از آن بیش از ۲ میلیارد دلار برآورد شده که آن را به گران‌ترین هواپیمای تاریخ تبدیل کرده است.
در این مقاله به مأموریت‌های بی‌نظیر B-2 در کوزوو، عراق، افغانستان و یمن گرفته تا طراحی آینده‌نگرانه، توان تهاجمی و حتی نقاط ضعف آن اشاره می‌کنیم و در نهایت به این سوال مهم پاسخ خواهیم داد: آیا وجود چنین هواپیمایی واقعا در دنیای امروز ضرورت دارد؟
۱. تعریف کلاس و تاریخچه‌ای کوتاه
B-2 اسپیریت (B-2 Spirit) در دسته‌ی خاصی از بمب‌افکن‌های پنهان‌کار استراتژیک قرار می‌گیرد؛ هواپیماهایی جنگی که برای نفوذ عمیق به درون حریم هوایی دشمن طراحی شده‌اند؛ آن هم بدون جلب توجه از سوی رادارهای ناظر! ریشه‌های طراحی این هواپیما به دوران جنگ سرد بازمی‌گردد، زمانی که ایالات متحده نیاز داشت بمب‌افکنی بسازد که بتواند از پیچیده‌ترین سیستم‌های پدافند هوایی شوروی هم عبور کند. همان‌طور که می‌دانید، ایالات متحده در انجام این کار موفق شد. نخستین پرواز موفق این هواپیما در سال ۱۹۸۹ انجام شد. با وجود اینکه تاکنون تنها ۲۱ فروند از آن ساخته شده است اما تأثیر روانی و نظامی‌اش آنقدر گسترده بوده که استقرار آن در یک منطقه به‌عنوان یک رخداد نظامی مهم تلقی می‌شود. طراحی بال‌مانند و بدون سطوح عمودی، به همراه استفاده از مواد جاذب رادار یا به‌اصطلاح رادارگریز باعث شده که به‌معنای واژه شبهی در آسمان زمین باشد.
۲. موتور و عملکرد؛ شکارچی بی‌صدا
این هواپیما توسط چهار موتور توربوفن F118-GE-100 ساخت جنرال الکتریک نیرو می‌گیرد که درون بال‌ها مخفی شده‌اند تا امضای حرارتی آن کاهش یابد. سرعت پرواز B-2 در محدوده فروصوت (حدود ماخ ۰.۹۵) است اما می‌تواند تا ۱۱ هزار کیلومتر را بدون سوخت‌گیری طی کند،؛ این هواپیماهای پنهان‌کار در صورت سوخت‌گیری هوایی به بردی تقریبا بی‌نهایت دست پیدا می‌کند. B-2 با وجود اندازه بزرگی که دارد، چالاک پرواز می‌کند و برای ماموریت‌های بلندمدت در ارتفاع بالا و نفوذ پنهانی طراحی و آماده شده است.
۳. طراحی ضد رادار؛ پنهان از دیده ها
راز اصلی قدرت B-2 در طراحی پنهان‌کارانه آن است. بدنه‌ی B-2 اسپیریت به‌گونه‌ای طراحی شده که امواج رادار را جذب یا منحرف می‌کند. از لبه‌های دندانه‌دار گرفته تا بدنه‌ی کامپوزیتی و پوشش خاص جاذب رادار، همه‌چیز برای فرار از چشمان دشمن آماده است؛ به این ترتیب و با توجه به ارتفاع پرواز بالایی که این پرنده نظامی دارد، شانس شناسایی‌اش توسط دشمن کاهش پیدا می‌کند.
مهندسان نورث‌گروپ در ساخت و طراحی B-2 اسپیریت از استفاده از سطوح عمودی خودداری کرده‌اند، موتورهای آن را در عمق بال‌ها پنهان کرده و مهمات نبرد را درون محفظه داخلی قرار داده‌اند تا هیچ سطح بازتاب‌دهنده‌ای وجود نداشته باشد. سطح بالای دقت مهندسی این هوایپما باعث شده تا B-2 بتواند مرزهای پنهان‌کاری را در ماموریت‌های نظامی دهه‌های اخیر جابه‌جا کند.
۴. توانمندی‌های جنگی؛ ساخته‌شده برای ضربه اول
B-2 اسپیریت بیش از ۱۸,۰۰۰ کیلوگرم مهمات را با خود حمل می‌کند که ازجمله آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
بمب‌های هدایت‌شونده JDAM
سلاح‌های ترموباریک
بمب‌های هسته‌ای B61 و B83
B-2 با تکیه‌بر سامانه‌های هدف‌گیری پیشرفته و هدایت GPS، می‌تواند در یک پرواز چندین هدف را در نظر گرفته و سپس با دقت بالا آن‌ها را نابود کند. در حال حاضر این هواپیما تنها پرنده نظامی ایالات متحده است که توانایی جابه‌جایی پنهانی تسلیحات هسته‌ای را هم دارد.
۵. سابقه مأموریت‌ها؛ کوزوو، افغانستان، عراق و یمن
B-2 برخلاف تصور عمومی، بارها در مأموریت‌های واقعی شرکت کرده است که مهم‌ترین آن‌ها ماموریت‌های کوزوو، افغانستان، عراق و یمن به شمار می‌روند.
کوزوو (۱۹۹۹): پرواز مستقیم از آمریکا به صربستان و بازگشت؛ مأموریت‌های ۳۰ ساعته برای انهدام زیرساخت‌های نظامی.
افغانستان (۲۰۰۱): جزو اولین هواپیماهایی بود که پس از ۱۱ سپتامبر، اهداف طالبان را بمباران کرد.
عراق (۲۰۰۳): در عملیات “شوک و وحشت”، مراکز فرماندهی و سامانه‌های ارتباطی را هدف قرار داد.
یمن (۲۰۰۹ تا ۲۰۱۷): گزارش‌هایی مبنی بر استفاده از B-2 در حملات مخفی علیه اهداف تروریستی باارزش وجود دارد.
۶. چرا B-2 تا این اندازه ارزشمند است؟
هر فروند B-2 بیش از ۲.۲ میلیارد دلار قیمت دارد؛ اگر این رقم را به هزینه بالای نگهداری و سرویس‌هایی آن هم اضافه کنید می‌بینید که رقمی سرسام‌آور برای پرواز آن درنظر گرفته شده است. پوشش پنهان‌کار آن بسیار حساس است و باید مرتب بازسازی شود. هر مأموریت نیاز به هواپیماهای پشتیبانی، سوخت‌رسانی، و پرسنل فنی تخصصی دارد و معمولا به‌تنهایی کار نمی‌کند؛ بنابراین اگر B-2 در یک ماموریت حضور پیدا کرده، حتما ماموریتی پرهزینه و بزرگ تلقی می‌شود.
اما سوال آن است که ایالات متحده در ازای این هزینه گزاف، چه برتری را به دست می‌آورد؟ نیروهای هوایی این کشور با تکیه‌بر قدرت پرنده پنهان‌کار اسپیریت توانایی نفوذ به عمیق‌ترین نقاط دفاعی دشمن، قدرت ضربه زدن بدون هشدار و قدرتنمایی به‌عنوان عامل بازدارندگی هسته‌ای را به دست آورده است. B-2 فقط یک هواپیما نیست؛ بلکه یک ابزار ژئوپولیتیکی محسوب می‌شود.
۷. نقاط ضعف؛ شبح نیز سایه دارد
تاکنون با برخی از مهم‌ترین ویژگی‌های B-2 اسپیریت آشنا شدیم و متوجه شدیم که این پرنده می‌تواند در بسیاری از موقعیت‌های استراتژیک به تیم موافق خود کمک کند. هر چند که B-2 یکی از بهترین‌های صنعت هوافضا به شمار می‌رود اما همچنان بی‌نقص نیست. سازندگان B-2 برای تجهیز آن به قابلیت‌های پنهان‌کاری دقیق و قدرت نبرد بالا هزینه عملیاتی بالایی را برایش در نظر گرفته‌اند. ناگفته نماند که این پرنده سنگین‌وزن برای حفظ قدرت خود باید برخلاف جنگنده‌های سبک‌وزنی مانند F-22 رپتور در سرعت‌های پایین‌تر از سرعت صوت حرکت کند؛ به‌این‌ترتیب درصورت شناسایی توسط سیستم دفاعی دشمن، B-2 اسپیریت در خطر قرار خواهد گرفت.
تمام ۲۰ نمونه‌های تولیدشده B-2 اسپیریت هواپیماهایی حساس به دما، رطوبت، گرما و… هستند و باید در شرایط بسیار خاص نگهداری شوند؛ به‌این‌ترتیب هر فرودگاهی در پایگاه‌های نظامی خارج از آمریکا توان میزبانی آن را ندارد. در آخر هم می‌توان به این مسئله مهم اشاره کرد که عمر فناوری B-2 کم‌کم رو به پایان است؛ موردی که ارتش ایالات متحده را به استفاده از روش‌هایی نوین‌تر سوق می‌دهد.
۸. تصادف B-2؛ گران‌ترین سقوط جهان
سال ۲۰۰۸، درست زمانی که جهان با یک بحران اقتصادی روبه‌رو شده بود، بمب‌افکن پنهان‌کار B-2 اسپیریت در آشیانه خود در کرانه‌های اقیانوس آرام آتش گرفت و گران‌ترین سانحه هوایی بشری را رقم زد. سیستم‌های سنجش رطوبت و دمای این هواپیما با شرایط جوی پایگاه هوایی «گوام» هماهنگ نبودند و به این ترتیب، داده‌های اشتباهی را به خلبانان گزارش داده بودند؛ درنتیجه این رویداد، محاسبات پرواز اشتباه انجام شده و B-2 پیش از خروج کامل از باند پرواز، سقوط کرده و در آتش میسوزد. برای آشنایی بیشتر با جزئیات این سانحه، مقاله «با گران ترین سانحه هوایی جهان آشنا شوید؛ سقوط بمب افکن میلیارد دلاری B2» را مطالعه کنید.
۹. مقایسه با رقبا: چین و بمب‌افکن B-21 Raider
هر چند B-2 هم‌اکنون به‌عنوان یکی از فرمانروایان آسمان انسان مدرن شناخته می‌شود اما با نزدیک شدن به عمر خود، رقبای تازه‌ای پیدا کرده است. دو رقیب اصلی این پرنده جنگجو عبارت‌اند از H-20 چینی و B-21 ریدر آمریکایی. هر چند که B-2 در عملیات‌های خود موفق عمل کرده است اما مهندسان و توسعه‌دهندگان به این نتیجه رسیدند که باید در ابعاد، هزینه‌ها و فناوری آن بازنگری کنند تا بتوانند برتری نظامی آمریکا در آسمان را حفظ کنند؛ به این ترتیب B-21 ریدر وارد فاز عملیات شد و نخستین پرواز آزمایشی موفق خود را در سال ۲۰۲۳ به اتمام رساند. تا زمان ورود کامل B-21 به خدمت، B-2 همچنان پیشرفته‌ترین بمب‌افکن عملیاتی جهان باقی می‌ماند.
در سوی دیگر، چین هم از پروژه تازه H-20 خود رونمایی کرد تا به آمریکا هشداری داده باشد. هر چند پرنده رادارگریز چینی هم امکان حمل سلاح هسته‌ای را دارد اما هنوز وارد فاز عملیاتی نشده است.
۱۰. سؤالات متداول درباره B-2
آیا B-2 واقعاً نامرئی است؟
خیر. هیچ هواپیمایی کاملاً نامرئی نیست اما شناسایی B-2 توسط رادار دشوار است.
چند فروند B-2 فعال هستند؟
۲۰ فروند در خدمت نیروی هوایی ایالات متحده هستند.
آیا B-2 قادر به حمل سلاح هسته‌ای است؟
بله؛ یکی از اجزای سه‌گانه بازدارندگی هسته‌ای آمریکاست.
آیا این هواپیما به کشورهای دیگر صادر شده؟
خیر؛ B-2 فقط در اختیار ارتش ایالات متحده است.
آیا قرار است جایگزینی برای آن بیاید؟
بله؛ B-21 Raider جایگزین آینده‌ی آن خواهد بود.
۱۱. آیا استفاده از B-2 منطقی است؟
هواپیمای جنگی B-2 اسپیریت نماد برتری هوایی ارتش هوایی ایالات متحده آمریکا به شمار می‌رود؛ شبحی که بدون اخطار در دل آسمان دشمن ظاهر می‌شود و پس از بمب‌باران محل را بدون کوچک‌ترین ردی ترک می‌کند. اما سوال اصلی آن است که آیا با ورود فناوری بشر به عصر تازه هوش‌مصنوعی جایگاه یک ابزار این‌چنینی تا چه اندازه ثبات دارد؟ در جهانی که با ظهور پهپادهای هوشمند، موشک‌های هایپرسونیک و جنگ سایبری دگرگون شده آیا صرف هزینه‌های بالا برای آن منطقی است؟
ارتش ایالات متحده آمریکا بر این باور است که استفاده از این ابزار مهم نه‌تنها مهم بلکه ضروری تلقی می‌شود. هر چند استفاده از سلاح‌های بیولوژیکی و حملات سایبری سبک تازه‌ای از نبرد را به دنیای انسانی معرفی کرده‌اند اما در نهایت بهره‌مندی از یک سلاح متمایز و مخرب، برگ برنده‌ای قدرتمند برای بازدارندگی دشمنان یک ارتش خواهد بود.
از دید شما آیا B-2 هنوز شایسته‌ی جایگاه افسانه‌ای خود هست؟ دیدگاه خود را از طریق بخش نظرات با ما در میان بگذارید.
