بمب خوشه‌ای به انواع وسایل انفجاری گفته می‌شود که در اثر یک انفجار اولیه تعداد زیادی مهمات کوچکتر را در منطقه انفجار پخش می‌کنند تا با فاصله زمانی پس از انفجار اول منفجر شوند. هدف اصلی از کاربرد مهمات خوشه‌ای که در طول جنگ جهانی دوم ساخته شدند افزودن به شعاع تأثیر بمب و جلوگیری از پیشروی نظامی است. در بمب معمولی فقط ناحیه نزدیک به محل انفجار تخریب می‌شود ولی مهمات خوشه‌ای با پراکندن تعداد زیادی از بمبهای کوچکتر بر منطقه وسیع‌تری تأثیر می‌گذارند.
این سلاح مرگبار قابلیت شلیک از توپخانه‌ها و همچنین از طریق جنگنده‌ها را دارد که با پراکنده کردن بمبهای کوچکتر موجب ایجاد تخریب در سطح بسیار گسترده‌ای می‌شود.
مهمات خوشه‌ای به صورت بمب خوشه‌ای، گلوله توپ خوشه‌ای و کلاهک موشک خوشه‌ای ساخته شده است. مهمات خوشه‌ای برای زدن هدف‌های مختلف طرح می‌شود. برخی برای تخریب، برخی برای کشتن و زخمی کردن نفرات و برخی برای نفوذ به زره طرح شده‌اند. بیشتر مهمات خوشه‌ای امروز برای ترکیبی از این کاربردها ساخته می‌شوند.
انواع بمب خوشه‌ای
- بمب خوشه‌ای ساده،پوسته‌ای توخالی است که محتوی 3 تا 200 بمب کوچک می باشد. بمبهای کوچک ممکن است که دارای چترهای کوچک یا بالچه‌ای برای کاهش سرعت سقوط باشند تا هواپیما بتواند آن را در ارتفاع کم رها کرده و فرار کند.
- بمبهای خوشه‌ای ضد نفر به صورت انفجاری ساخته می‌شوند تا بتوانند نفرات را از بین ببرند و اهداف بدون زره را نابود کنند.
- بمبهای خوشه‌ای ضد زره دارای گل میخ‌هایی با خرج مخروطی شکل هستند که بتوانند زره تانک‌ها و زره‌پوش‌ها را سوراخ کند.
- بمبهای خوشه‌ای ضد باندهای فرودگاه اغلب به نحوی طراحی شده‌اند که می‌توانند قبل از انفجار در آسفالت فرو بروند. این امر به آنها اجازه می‌دهد تا سطح باند را خرد و پر از چاله کنند. بمبهای خوشه‌ای مین پخش کن در هنگام سقوط منفجر نمی‌شوند؛ بلکه محموله خود را مانند یک میدان مین پخش می‌کنند تا بمبهای کوچک بعدا منفجر شوند.
- بمب های خوشه ای آتش زا که بمبهای آتشین نیز نامیده می‌شوند برای ایجاد آتش سوزی طراحی شده اند؛ اما اغلب این گونه بمب‌ها دارای ترکیباتی از بمبهای ضدنفر و ضدزره می‌باشند. این گونه از بمبهای خوشه‌ای به صورتی گسترده توسط دو طرف در بمباران‌های استراتژیک جنگ جهانی دوم به کار گرفته شد.
- بمب خوشه ای ضد برق (سی یو 94) اولین بار توسط آمریکا در جنگ داخلی کوزوو به کار گرفته شد. این بمب‌ها شامل مهمات مخصوص فنی هستند. هر بمب دارای خرج اندکی است که با رشته‌های رسانا مانند فیبر کربن یا آلومینیوم که با پشم شیشه پوشیده شده اند را پراکنده می‌کند. هدف آنها از کار انداختن و ضربه زدن به خطوط انتقال نیرو (بوسیله ایجاد اتصال کوتاه بین خطوط فشار قوی یا در پست های برق فشار قوی) می‌باشد.
- بمب خوشه‌ای باهوش،بمبهای خوشه‌ای مدرن اغلب چند منظوره هستند و از بمبهای ضد نفر، ضد زره و ضد فلز در آنها به صورت ترکیبی بکار رفته است. یک مسیر قابل پیشرفت در طراحی بمبهای خوشه‌ای، ساخت بمب خوشه‌ای باهوش است که از مدارات راهنما استفاده می‌کند و به اهداف خاصی (معمولا اهداف زرهی) حمله می‌کند. بعضی از انواع جدید این گونه بمب‌ها عبارتند از بمب آمریکایی سی بی 97 که در جنگ داخلی کوزوو و جنگ دوم خلیج فارس بکار رفت و فیوزهای آن مجهز به سنسور بودند. بمبهای خوشه‌ای ضدزره ممکن است که اگر هدفی را نیافتند، پس از برخورد با زمین به صورت خود به خود منفجر شوند تا در تئوری خطر آسیب موازی به اهداف غیر نظامیان از بین برود. محدودیت این گونه بمب‌ها در قیمت آنها است. بمبهای هوشمند چندین بار از بمبهای خوشه‌ای معمولی که قیمتی اندک دارند و به سادگی ساخته می‌شوند گران‌تر هستند.
اولین بمب خوشه‌ای German SD-۲ یا Sprengbombe Dickwandig ۲ kg که عموما به نام بمبهای پروانه‌ای شناخته می‌شدند این بمب‌ها در طول جنگ جهانی دوم برای هدف قرار دادن شهروندان و تجهیزات نظامی بکار برده شدند . تکنولوژی ساخت بمبهای خوشه‌ای توسط آمریکا، روسیه و ایتالیا گسترش پیدا کرد . آمریکا بمب M۴۱ ۲۰ lbs رو از ۶ تا ۲۵ بمب با فیوز (چاشنی)های بسیار حساس و نزدیک به هم که با سیم بهم متصل بودند ساخت .
در حال حاضر بمبهای خوشه‌ای به عنوان بمبهای هوایی استاندارد بعضی از کشورها بکار می‌رود، در انواع مدل‌ها و توسط ۳۴ کشور دنیا تولید و در ۲۳ توپخانه با قوانین مشابه ده‌ها سال است که استفاده می‌شود.
پیمان منع بمبهای خوشه‌ای
پس از انجام مذاکراتی در اسلو، پایتخت نروژ، بیش از ۱۰۰ کشور در مورد پیمانی که ۲ روز به طول می انجامد به توافق رسیدند که براساس آن استفاده از بمبهای خوشه‌ای فعلی ممنوع شود اما کشور هایی که سازنده اصلی و بزرگترین تولید کنندگان بمبهای خوشه‌ای هستند مانند آمریکا و چین این پیمان را امضا نکرده و با این اقدام استفاده از بمب را ننگ آور شمردند . با این وجود این پیمان استفاده از بمبهای خوشه‌ای را کاملا ممنوع نکرده و اجازه تولید بمبهای با دقت بیشتر را می‌دهد. یکی از مزایای این توافق منع تولید بمبهای خوشه‌ای فعلی و امکان پاکسازی مناطقی که در آنها از بمبهای خوشه‌ای استفاده شده را می‌دهد (همانند عراق).
بمبهای خوشه ایی متاسفانه بعد از رها شدن احتمال عمل نکردن بسیاری دارن و تا چند ده سال قابلیت انفجار داره و تا سالیان زیادی بعد از جنگ قربانی میگیرن