تامین قطعات از بازار آزاد؛ دلیل کیفیت ضعیف خودروهای داخلی

«کیفیت» در حالی به‌خصوص طی چند سال گذشته به پاشنه آشیل خودروسازی ایران تبدیل شده که خودروسازان و قطعه‌سازان همواره یکدیگر را مقصر این ماجرا دانسته و به‌نوعی خود را مبرا کرده‌اند. نزدیک به 80 درصد از کیفیت یک خودرو را قطعات به کار رفته در آن تعیین می‌کند و در این شرایط این پرسش پیش می‌آید که اصلا کیفیت قطعات ورودی به خط تولید خودروهای داخلی را چه کسی تایید می‌کند؟ خودروساز یا قطعه‌ساز؟

اگر پای صحبت خودروسازان و قطعه‌سازان کشور بنشینیم، هر یک با مقصر دانستن دیگری، خود را تقریبا مبرا از خطا دانسته و یکی کیفیت نه چندان مناسب خودروهای داخلی را ناشی از قطعات آن می‌داند و دیگری از سطح کیفی پایین مونتاژ می‌گوید. در این میان، خودروسازان معتقدند اگر کیفیت محصولات آنها رضایت‌بخش نیست، ریشه این موضوع را باید در قطعات به کار برده شده جست‌‌وجو کرد. به گفته آنها، وقتی 80 درصد کیفیت یک خودرو را قطعات آن تعیین می‌کند، مقصر اصلی در سطح کیفی پایین خودروها، قطعه‌سازان هستند. از آن سو اما قطعه‌سازان نیز در مقام دفاع از خود، توپ را به زمین خودروسازها انداخته و معتقدند مسائلی مانند کیفیت پایین مونتاژ و همچنین نظارت ناکافی بر قطعات ورودی به خط تولید، دلیل سطح کیفی بعضا نامناسب خودروهای تولید داخل است. قطعه‌سازها همچنین این پرسش را مطرح می‌کنند که اگر کیفیت قطعات پایین است، پس چرا خودروسازان آنها را وارد خط تولید کرده و برگشت نمی‌دهند؟

همین هفته پیش بود که محمدباقر رجال، رئیس انجمن قطعه‌سازان عنوان کرد که «شرکت‌های خودروساز سال‌ها است قطعه‌ای را مرجوع نمی‌کنند، حال آنکه ما همواره از آنها خواسته‌ایم قطعات نامرغوب را برگشت داده و ایراد آن را اعلام کنند تا نسبت به رفع مشکل اقدام شود.» رجال همچنین این را هم گفته که «برای ما جای سوال دارد که چرا وقتی قطعات با کیفیت تحویل می‌دهیم، خروجی آن می‌شود خودروهایی کم کیفیت.» این موضوع نشان از اختلاف عمیق میان خودروسازان و قطعه‌سازان کشور بر سر مقوله «کیفیت خودرو» دارد، اختلاف‌نظری که به‌نظر می‌رسد تا حل نشود، همچنان اثر منفی خود را بر سطح کیفی خودروهای تولید داخل خواهد داشت. از همین رو، بهتر است دوباره به پرسش ابتدایی که «کیفیت قطعات ورودی به خط تولید خودروهای داخلی را چه کسی تایید می‌کند؟» برگردیم. مساله‌ای که خودروسازان و قطعه‌سازان بر سر آن اجماع دارند، نظارت چند مرحله‌ای بر کیفیت قطعات از سوی هر دوی آنها است. به عبارت بهتر، قطعاتی که در خودروهای داخلی به کار می‌روند، هم از سوی تولیدکنندگان (همان قطعه‌سازها) مورد بررسی قرار می‌گیرد و هم از جانب شرکت‌های خودروساز.

دیگر مساله تقریبا مورد توافق میان خودروسازها و قطعه‌سازان این است که در حالت ایده‌آل، شرکت‌های قطعه‌ساز همانی را می‌سازند که خودروسازها سفارش می‌دهند. در واقع روال به این شکل است که شرکت‌های خودروساز نقشه قطعه موردنظر خود را به شرکت‌های قطعه‌ساز می‌دهند و آنها قطعات موردنظر را با سطح کیفی و قیمت مشخص، تولید و در اختیار خودروسازها می‌گذارند. تا اینجای کار همه چیز عادی و طبق روال است، اما مشکل زمانی ایجاد می‌شود که قطعات ارسالی به خطوط تولید خودروسازان، کیفیت از پیش تعیین شده را نداشته و دو طرف (خودروساز و قطعه‌ساز) نیز نظارت لازم را روی آنها ندارند و نتیجه آن می‌شود تولید خودروهایی با سطح کیفی نامناسب. در این مورد، محمدرضا نجفی‌منش عضو انجمن قطعه‌سازان، می‌گوید: قطعاتی که به خودروسازان تحویل داده می‌شود، در سه مرحله تحت نظارت قرار می‌گیرد؛ اول مرحله ورود مواد اولیه به خط تولید، دوم فرآیند تولید و سوم خروجی تولید.

وی با اشاره به اینکه قطعات تولیدی در نهایت مورد ارزیابی کیفی قرار گرفته و مشخصات اولیه و خصوصیات فنی آن بررسی می‌شود، می‌افزاید: ما قطعات را طبق سفارش شرکت‌های خودروساز می‌سازیم و در قرارداد مربوطه نیز جزئیات هر قطعه‌ای به‌طور کامل مشخص می‌شود؛ به‌نحوی‌که خودروسازان پیش از ارسال قطعات به خطوط تولید خود، آنها را از حیث مطابقت با سطح کیفی موردنظر و مشخصات اعلام شده در نقشه طراحی، چک می‌کنند. به گفته نجفی‌منش، خودروسازان نیز در مراحل مختلف نسبت به ارزیابی کیفیت قطعات اقدام می‌کنند، هرچند به‌نظر می‌رسد باید کنترل کیفی بیشتری انجام شود. عضو انجمن قطعه‌سازان اما در ادامه تاکید می‌کند که انتخاب شرکت قطعه‌ساز،عامل بسیار مهمی در سطح کیفی قطعات به شمار می‌رود و از همین رو باید از خودروسازها پرسید چرا گاهی با قطعه‌سازانی که فرآیند مناسبی در تولید ندارند، کار می‌کنند.

وی تاکید می‌کند:ساپکو و سازه گستر (شرکت‌های تامین کننده قطعات ایران خودرو و سایپا) در خطوط تولید قطعه‌سازان و انبار خودروسازها بازرس دارند، بنابراین اگر قطعه‌ای دارای سطح کیفی مناسب و از پیش تعیین شده (از سوی خودروساز) نیست، خودروسازها نباید آن را تحویل بگیرند. اظهارات نجفی‌منش در شرایطی است که‌هاشم یکه‌زارع، مدیرعامل ایران خودرو می‌گوید:در حال حاضر قطعات ورودی در چند مرحله مورد بررسی و تایید کیفی قرار می‌گیرند، با این حال گاهی قطعات نامرغوب راهی خطوط تولید می‌شوند.

وی می‌افزاید:ما روزی دو هزار و 200 دستگاه خودرو تولید می‌کنیم و این یعنی ورود میلیون‌ها قطعه به خودروسازی در روز؛ بنابراین امکان چک کردن دانه به دانه قطعات وجود ندارد و باید در نظر گرفت که همواره احتمال خطا حتی یک در هزار، هست. یکه‌زارع با بیان اینکه خودروسازان در مورد قطعات ایمنی، سختگیری بیشتری دارند، می‌افزاید:ما بالای 90 درصد به قطعه‌سازان اطمینان داریم، اما گاهی آگاهانه یا ناآگاهانه، اقداماتی از سوی آنها انجام می‌شود که به بروز مشکلات کیفی در خودروها می‌انجامد. وی ادامه می‌دهد: به‌عنوان مثال، برخی قطعه‌سازها بدون اطلاع قبلی، مواد اولیه خود را تغییر می‌دهند که این موضوع تاثیر منفی روی کیفیت قطعه تولیدی و در نهایت خودرو، می‌گذارد. مدیرعامل ایران خودرو با بیان اینکه خودروسازان همواره در خطوط تولید قطعه‌سازها، بازرس مقیم دارند، تاکید می‌کند: تا چند سال پیش، این بازرسان چند سال در شرکت‌های قطعه‌سازی باقی می‌ماندند و این موضوع مشکلاتی را به وجود می‌آورد و از همین رو در حال حاضر دوره اقامت آنها در شرکت‌های قطعه‌ساز به 6 ماه رسیده است. به گفته یکه‌زارع، نقطه ایده‌آل زمانی است که اعتماد به قطعه‌سازان، 100 درصدی شود، به‌نحوی‌که قطعات به‌طور مستقیم وارد خطوط تولید شوند.

پرسش های بی پاسخ در مورد عدم انتشار گزارش کیفی

گروه خودرو: در حالی رئیس شورای رقابت از مجوز سه درصدی افزایش قیمت خودروها در صورت صعود سه درصدی کیفیت خبر داد که عدم انتشار گزارش کیفیت طی شش ماه گذشته، شک و تردیدهایی را در مورد افزایش قیمت‌ها در سال جدید ایجاد خواهد کرد.

همانطور که گفته شد، انتشار گزارش کیفیت خودروهای داخلی بنا به درخواست وزارت صنعت و معدن و تجارت از شش ماه دوم سال گذشته متوقف شد، حال آنکه روند کیفی خودروهای داخلی طی سه سال گذشته به‌دلیل تحریم‌ها روندی نزولی پیدا کرد. بر این اساس، بسیاری از متقاضیان به‌دلیل افت کیفی خودروها، تناسبی میان قیمت و کیفیت احساس نمی‌کردند بدین ترتیب یکی از خواسته‌های جدی آنها از مسوولان افزایش کیفیت و متناسب شدن آن با قیمت خودروها بود.

حال شورای رقابت در شرایطی قصد دارد، مجوز 3 درصدی افزایش قیمت را به خودروهای باکیفیت ارائه بدهد که مردم اطلاع دقیقی در خصوص کیفیت خودروهای داخلی ندارند. بر این اساس در حالی عدم انتشار آمار کیفیت خودروهای داخلی در ابتدا به بهانه تغییر مدل سنجش کیفیت صورت گرفت اما تداوم این عدم انتشار می‌تواند نشان دهنده بی علاقگی به رسانه‌ای شدن روند کیفی خودروها باشد.

پیش از این، ارزیابی کیفی خودروهای داخلی به‌طور ماهانه از سوی شرکت بازرسی کیفیت و استاندارد ایران منتشر می‌شد و بسیاری از متقاضیان براساس ارزیابی‌های صورت گرفته دست به انتخاب خودرو می‌زدند. باوجود آنکه، تاکنون دلیل مشخصی در خصوص عدم انتشار عمومی این گزارش از سوی وزارت صنعت عنوان نشده است، اما کارشناسان معتقدند که انتشار این گزارش اطمینان مردم نسبت به تحولات قیمتی خودروهای داخلی را در پی دارد.