داستان اسرارآمیز یک جدایی ۲۰۰ هزار ساله‌

مطالعه جدید حاکی از آن است که حدود ۱۰۰ هزار تا ۲۰۰ هزار سال پیش، کوسه‌های سفید بزرگ به سه گروه مجزا تقسیم شدند و پس‌ازآن به‌ندرت با هم جفت‌گیری کردند. طبق گفته محققان، یافته‌ها حکایت از آن دارد که بدین ترتیب اگر جمعیت یکی از این گروه‌ها منقرض شود، دیگر قابل‌جایگزینی نخواهد بود.

تفکیک سه گروه متفاوت

در جریان این مطالعه، دانشمندان به ‌توالی‌یابی ژنوم ۸۹ کوسه سفید بزرگ (Carcharodon carcharias) که از سراسر جهان نمونه‌برداری شده بود پرداختند و نتایج از وجود سه گروه متمایز خبر می‌داد که در طول زمان از هم جدا شدند و دیگر با هم جفت‌گیری نکردند. این گروه‌ها در سه مکان یافت می‌شوند: اقیانوس اطلس شمالی/دریای مدیترانه، اقیانوس هند-آرام و اقیانوس آرام شمالی.

لزلی نوبل، بوم‌شناس تکاملی مولکولی دانشگاه نورد نروژ و یکی از نویسندگان این مقاله گفته: «حالا می‌دانیم که اگر کوسه‌ها در یک منطقه خاص از بین بروند، این منطقه دوباره توسط کوسه‌هایی از گروه دیگر دوباره پرجمعیت نخواهد شد. جمعیت جهانی کوسه‌های سفید حالا به این سه گروه کاهش‌یافته و این واقعاً نگران‌کننده است.»

DNA کوسه‌ها در حکم پاسپورت آنها

نوبل تأکید کرد که کوسه‌های ماده مثل ماهی‌های قزل‌آلا، برای به دنیا آوردن بچه‌های خود، همیشه به محل تولد خودشان بازمی‌گردند: «این بدان معناست که DNA میتوکندریایی کوسه‌ها که فقط از مادرشان به ارث می‌برند، شبیه پاسپورت آنهاست و دقیقاً نشان می‌دهد که از کجا آمده‌اند.»

در مطالعات قبلی محققان با استفاده از ژنوم میتوکندریایی کوسه سفید، به بررسی تنوع ژنتیکی آن‌ها پرداخته بودند؛ بااین‌وجود، بخشی از این DNA مادری، مستعد جهش است و بدین ترتیب آن‌ها را به منابع غیرقابل‌اعتمادی برای ردیابی واگرایی دودمانشان تبدیل می‌کند. در مطالعه جدید، نوبل و تیمش با تجزیه‌وتحلیل تغییرات DNA کوسه سفید در یک سطح نوکلئوتیدی، صدها هزار نشانگر ژنتیکی را غربال کردند.

دانشمندان اطلاعات ژنوم ۸۹ کوسه سفید نمونه‌برداری شده در سراسر جهان را جمع‌آوری کرده و با استفاده از الگوریتم آماری، توالی‌های ژنتیکی مرتبط را گروه‌بندی کردند و متوجه شدند که کوسه‌ها به سه جمعیت مجزا تقسیم‌شده‌اند.

ردیابی تاریخ

این تیم با شناسایی زمانی که ترکیب ژنتیکی اجداد مشترک این کوسه شروع به انشعاب کرد، تاریخچه این کوسه‌ها را ردیابی کردند. تجزیه‌وتحلیل‌ها حاکی از آن است که دودمان کوسه‌ها در حدود صد هزار تا دویست هزار سال پیش و در طول دوره یخبندان ماقبل آخر (عصر یخبندانی که در آن، سطح دریاها تا ۱۵۰ متر پایین‌تر از سطح فعلی سقوط کرده بود) منشعب شدند. هنوز مشخص نیست که اولین بار چرا این اتفاق رخ‌داده؛ نوبل بر این باور است که افت سطح دریاها و تغییر در جریان‌های اقیانوسی و دما ممکن است به‌منزله مانعی زیست جغرافیایی برای این کوسه‌ها بوده باشد.

او دراین‌باره توضیح داد: «ما ژن‌هایی که در آن مرزهای جغرافیایی حرکت کرده باشند را نیافتیم. این به ما نشان می‌دهد که باید نوعی انتخاب وجود داشته باشد که باعث شده تا گروه‌های مختلف کوسه‌های سفید بزرگ، با مناطق خاصی که در آن هستند سازگار شوند.»

به شکل اسرارآمیزی، تنها شواهد مبنی بر آمیختگی دو گروه از این کوسه‌ها و درنتیجه وجود یک کوسه هیبریدی (ترکیبی از گروه هند و اقیانوس آرام و گروه اقیانوس آرام و آرام شمالی) در مثلث برمودا مشاهده‌شده است. طبق گفته نوبل ممکن است موارد بیشتری از آمیختگی وجود داشته باشد اما فرزندان این هیبریدها از طریق انتخاب طبیعی از بین رفته باشند.

 گونه‌ای درخطر انقراض

اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت (IUCN) کوسه سفید بزرگ را گونه‌ای در معرض خطر انقراض می‌داند. بین سال‌های ۱۹۷۰ تا ۲۰۱۸، یک‌سوم جمعیت این کوسه‌ها از بین رفت، اما به لطف تلاش‌های حفاظتی جهانی، جمعیت آن‌ها به‌آرامی در حال افزایش است.

از نظر نوبل، وجود سه گروه از کوسه‌های سفید بزرگ بدین معناست که باید تلاش‌های حفاظتی بر روی حفظ جمعیت هر یک از این سه گروه متمرکز شود؛ یعنی اگر یک جمعیت، وارد قلمروی جمعیت دیگری شوند، ممکن است شاهد آمیختگی و جفت‌گیری دو گروه متفاوت از کوسه‌ها باشیم و فرزندانی نیز متولد شوند ولی این فرزندان ممکن است زنده نمانند.

ناپدید شدن این شکارچیان رأس، پیامدهای بزرگی برای انسان خواهد داشت. نوبل دراین‌باره توضیح داد: «سرنوشت ما انسان‌ها، کاملاً با کوسه‌های سفید بزرگ پیوند خورده ؛ چراکه ما حدود ۲۰ درصد پروتئین خود را از اکوسیستم‌های دریایی دریافت می‌کنیم؛ اکوسیستمی که کوسه‌های سفید بزرگ آن را سالم نگه می‌دارند؛ بنابراین اگر آن‌ها را از دست بدهیم، ممکن است مقدار زیادی از پروتئین دریافتی‌مان از این اکوسیستم‌ها را از دست بدهیم.»