سپر دفاع موشکی مسکو

سنگین ترین و غیرقابل نفوذ ترین دفاع هوایی دنیا متعلق به شهر وا شینگتن دی سی نیست؛ بلکه متعلق به شهر مسکو است. درحالیکه انبوهی از سرویسهای مخفی و پلیسهای امنیت میهنی از پایتخت آمریکا حفاظت می کنند، پایتخت روسیه تنها شهری در جهان است که بوسیله موشکهای هسته ای از آن دفاع می شود. این امر نتیجه استثنایی است که سران جهان در پیمان کنترل تسلیحات در 44 سال پیش قائل شدند.

پیمان موشک های ضد بالستیک یک موافقت نامه کنترل تسلیحات میان اتحاد جماهیر شوروی و ایالات متحده آمریکا بود که در سال 1972 به امضای دو طرف رسید. برخلاف پیمانهای دیگر که تمرکزشان بر روی تسلیحات تهاجمی است، پیمان موشک های ضد بالستیک تمرکزش بر روی محدود سازی تسلیحات تدافعی بود. منظور از تسلیحات تدافعی موشکهایی بود که به منظور انهدام کلاهکهای جنگی موشکهای بالستیک هسته ای پرتاب شده از طرف دشمن، طراحی و ساخته شده بود. تفکر پشت این پیمان این بود که گسترش موشکهای ضد بالستیک از سوی هر یک از طرفین منجر به رشد سریع زرادخانه های موشکهای تهاجمی می شود، زیرا هر طرف تلاش می کند تا بر توان دفاعی طرف دیگر غلبه کند.

اگرچه این پیمان در سال 1972 امضا شد اما پیمان موشکهای ضد بالستیک، همه موشکهای ضد بالستیک را در بر نمی گرفت. در ابتدا هر کشور اجازه داشت دو پایگاه موشک ضد بالستیک در کشورش ایجاد کند. یکی برای محافظت از پایتخت و دیگری برای محافظت از زرادخانه تسلیحات هسته ای. اما بعد از 2 سال این پیمان تغییر کرد و هر کدام از طرفین اجازه داشتند یک پایگاه موشک ضد بالستیک با ظرفیت 100 موشک ایجاد کنند. ایالات متحده آمریکا تصمیم گرفت که سامانه موشک ضد بالستیک خود را در اطراف پایگاه نیروی هوایی گراند فورک در شمال داکوتا مستقر کند. به امید اینکه این چتر حفاظتی بتواند مرگبارترین و دقیق ترین موشکهای آمریکا را از حمله غافلگیرانه در امان دارد. این چتر حفاظتی پس از مدت زمان اندکی برچیده شد. حفاظت از منطقه بسیار کوچکی با استفاده از سامانه بسیار گرانقیمت و پیچیده بی معنی بود.

از طرف دیگر اتحاد جماهیر شوروی یک حاکمیت مرکزگرا به مرکزیت پایتخت این کشور یعنی شهر مسکو بود. نابودی مسکو در یک حمله غافلگیرانه می توانست توانایی شوروی در واکنش به حمله را از بین ببرد. در نتیجه شوروی سامانه A-35 را طراحی و اجرا کرد که یک شبکه دفاع هوایی کامل برای حفاظت از مسکو در جنگ هسته ای بود.

سامانه A-35 اولین بار در سال 1950 پیشنهاد شد. زمانی که موشکهای بالستیک قاره پیمای آمریکا، بمب افکنها را به عنوان تهدید اصلی برای مسکو تحت الشعاع قرار دادند. در طرح اولیه 32 سایت موشک ضد بالستیک به صورت حلقه ای دور شهر را در بر می گرفت. در کنار این موشکها رادارهای اخطار سریع موشک بالستیک و یک رادار مدیریت نبرد قرار داشتند. در هنگام توسعه، تعداد سایتهای موشکی به 4 سایت کاهش پیدا کرد که هر سایت دارای 8 پرتابگر بود. اما موشکهای ضد بالستیک به کلاهکهای هسته ای مسلح شده بودند که قدرت تخریب آنها را به طور مهیبی افزایش داده بود. به جای نابود کردن یک فشنگ با فشنگ، سامانه موشکی ضد بالستیک شوروی، فشنگها را با نارنجک های دستی منهدم می کرد.

در ابتدا این سامانه با موشکهای ضد بالستیک (Nato name: ABM-1 Galosh)0A-35 مجهز شدند. طول 0A-35 تقریبا به اندازه موشکهای بالستیک قاره پیما بود. یک راکت با سوخت مایع به وزنی در حدود 32.5 تن و مسلح به سرجنگی 2 تا 3 مگاتنی، به گونه ای طراحی شده بود که با کلاهک های جنگی دشمن در ارتفاع 120 کیلومتری از سطح زمین درگیر شود. این مسافت به اندازه کافی بود تا شهر مسکو در اثر حرارت انفجار هسته ای آسیب نبیند. افزون بر موشکهای 0A-35، شهر مسکو توسط 48 موشک سطح به هوای گلدن ایگل SA-1 احاطه شده بود. موشکهای گلدن ایگل با برد 50 کیلومتر با سرهای جنگی هسته ای و غیر هسته برای انهدام بمب افکنهای دشمن استقرار یافته بودند.

سامانه A-35 برای حفاظت مسکو و کرملین در برابر 6 تا 8 موشک بالستیک قاره پیمای هسته ای طراحی شده بود. در آن زمان مینوتمن 3 مهمترین موشکهای بالستیک قاره پیمای هسته ای آمریکا بودند که هر کدام قادر به حمل 3 کلاهک هسته ای بودند. در نتیجه 6 تا 8 موشک قاره پیما قادر به حمل 18 تا 24 کلاهک هسته ای بود.

با گسترش سریع زرادخانه هسته ای دو طرف سامانه A-35 به سرعت از رده خارج شد. تا زمان تکمیل سامانه A-35، در برابر هر سامانه A-35، 1000 موشک مینوتمن 3 و 600 موشک پولاریس در دریا قرار داشتند. در نتیجه A-35 قادر به متوقف کردن موشکهای بالستیک قاره پیمای هسته ای نبود.

در سال 1968 بنا بر برنامه جنگ هسته ای آمریکا به نام روش عملیاتی یکپارچه منفرد، برای شروع حمله هسته ای به روسیه 66 موشک بالستیک هسته ای قاره پیما مینوتمن و 2 موشک پولاریس برای انهدام موشکهای 0A-35 و شبکه راداری در طی دو موج سهمگین حمله در نظر گرفته شده بود. در این حمله برای هر هدف 8 کلاهک محاسبه شده بود. در مجموع مقدار حیرت انگیز 65300 کیلوتن سلاح هسته ای در حمله به مسکو طی چند دقیقه استفاده می شد. برای مقایسه در نظر بگیرید بمب اتمی که در هیروشیما استفاده شد، 16 کیلوتن وزن داشت.

در میانه دهه 1970 سامانه موشکی ضد بالستیک ارتقا داده شد. سامانه جدید A-135 برای حفاظت مسکو در برابر حملات هسته ای و دیگر حملات محدود که ممکن است حتی به دلیل خطای انسانی اتفاق بیفتد طراحی و ساخته شد. ساخت این سامانه از سال 1968 آغاز شد اما در سال 1989 عملیاتی شد.

سامانه A-135 به صورت بسیار قابل توجهی ارتقا یافت. در این سامانه، 68 پرتابگر موشکی جدید به 32 پرتابگر اولیه اضافه شدند و بدین ترتیب تعداد پرتابگر های موشک ضد بالستیک به عدد 100 رسید. بر طبق  پیمان موشکهای ضد بالستیک رسید هر کدام از کشورهای روسیه یا آمریکا تنها می توانستند 100 موشک ضد بالستیک در کشور خود مستقر کنند. در این سامانه از دو نوع موشک استفاده شده است. نوع اول موشک رهگیر کوتاه برد خارج اتمسفری Novator 53T6 (Nato code name:Gazelle) و نوع دوم موشک رهگیر بلند برد فرا اتمسفری OKB Fakel 51T6(Nato code name: Gorgon) است. هر دو موشک رهگیر دارای سر جنگی به وزن 10 کیلوتن هستند که از سر جنگی A-35 بسیار کوچکتر است ولی دقت بسیار بالایی دارند. به دلیل احتمال آسیب رسیدن به شهر مسکو در A-135، سرهای جنگی هسته ای با سرهای جنگی متعارف جایگزین شد. البته انتظار می رود که هنوز تعدادی از این موشکها از کلاهک های هسته ای استفاده می کنند. در سامانه  A135 از رادار Don-2N(Nato: Pill Box)  استفاده شده است که یک رادار بزرگ فازی-آرایه ای مدیریت نبرد با پوشش 360 درجه است.

سامانه موشکی ضد بالستیک روسیه از سامانه های راداری گسترده ای بهره می برد. رادارهایی که در این سامانه وجود دارند دو ماموریت مهم را به عهده دارند. 1 – شناسایی هدف، 2- درگیر شدن با هدف. تعداد زیادی از  رادارها در فاز درگیر شدن با هدف فعالیت می کنند. در حال حاضر عملیات رهگیری ها تنها در مکانی در اطراف مسکو انجام می شود. همه این عملیاتها تنها با یک رادار درگیر شونده Don-2N انجام می شود. همه رادارها توسط شبکه فرماندهی و کنترل با یکدیگر در ارتباط هستند. توسط شبکه اخطار سریع موشک بالستیک داده های هدف شناسایی شده و برای انهدام به سامانه موشکی ضد بالستیک فرستاده می شود. تئوریتیکالی برای انهدام یک موشک مراحل زیر اتفاق می افتد:

• شبکه اخطار سریع موشک بالستیک هدفی را که به آسمان روسیه وارد شده است شناسایی می کند.
• سایت اخطار سریع موشک بالستیک که هدف را شناسایی کرده است، داده های مربوط به هدف را به مرکز فرماندهی و کنترل ارسال می کند. این مرکز، داده ها را به رادار درگیر شونده Don-2N می فرستد.
• موشک رهگیر بلند برد فرا اتمسفری OKB Fakel 51T6(Nato code name: Gorgon) به منظور انهدام موشک دشمن در خارج از اتمسفر به سمت هدف شلیک می شود.
• موشک رهگیر کوتاه برد داخل اتمسفری Novator 53T6 (Nato code name:Gazelle) برای نابودی هدفهای استفاده می شود که از سدموشک رهگیر 51T6 عبور کرده باشد.

32 موشک گورگن در سالهای 2002 تا 2003 به پایان عمر سرویس خود رسیدند و در سال 2006 از رده خارج شدند. در همین حال موشکهای 53T6 با موشکهای جدید جایگزین شدند که به همان نام 53T6 خوانده می شوند. موشکهای جدید 80 کیلومتر برد و ارتفاع پرواز 30000 متر دارند.

اگرچه موشکهای جدید جایگزین موشکهای قدیمی شده اند، اما با این حال آینده سامانه موشکی ضد بالستیک مسکو در هاله ای از ابهام قرار دارد. بیشتر قسمتهای این سامانه قدیمی هستند و موشکهای 53T6 نیز سال 2007 غیرفعال شده اند و در نهایت می بایستی با نمونه های جدید جایگزین گردند. موشکهای جدید در قزاقستان آزمایش شده اند. این جایگزینی بسیار پرهزینه خواهد بود و بودجه دفاعی روسیه دوباره کاهش یافته است. بنا به پیمان استارت، روسیه اجازه دارد تنها 1550 کلاهک هسته ای در زرادخانه خود انبار کند و سوال اینجاست که کلاهکهای هسته ای بر روی موشکهای A-135 برای رهگیری موشکهای بالستیک ارزشمند تر هستند یا بر روی موشکهای بالستیک هسته ای؟ دیر یا زود مسکو می بایستی تصمیم خود را در این زمینه بگیرد.

در کنار سامانه A135، چتر محافظت از آسمان مسکو شامل سامانه های موشکی S-300(SA-10 Grumble, SA-12 Giant/Gladiator) و S-400(SA-21 Growler)  هستند که سامانه S-500 نیز سال آینده به این شبکه اضافه خواهد شد. این مدل سامانه های S-300 و S-400 توانایی هدف قرار دادن موشکهای بالستیک با برد 3000 تا 5500 کیلومتر را دارند.