مدل مشارکت با خارجی‌ها

در حالی که یکی از راهبردهای مهم سند چشم‌انداز 1404 صنعت خودرو، جذب سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی عنوان شده، نوع مشارکت با خارجی‌ها همواره محل چالش آرا و دیدگاه‌های مختلف دست‌اندرکاران این حوزه بوده است. بر این اساس الگویی که از سال‌ها پیش به‌عنوان ریل توسعه همکاری‌های بین‌المللی خودروسازان قرار گرفته، الگو خودروساز- خودروساز بوده این در شرایطی است که بسیاری از کارشناسان بر لزوم تغییر این الگو به خودروساز – قطعه‌ساز (طراح) تاکید دارند. به اعتقاد آنها این الگو موجب افزایش قدرت و توان خودروسازی کشور در تولید محصول رقابتی خواهد شد. در هر صورت آنچه مشخص است مشارکت خارجی‌ها در توسعه صنعت خودرو هر کشوری امری الزامی است. این در شرایطی است که نحوه این مشارکت محل چالش بوده است.

در این زمینه «دنیای‌اقتصاد» با نظرسنجی از 20 دست‌اندرکار و کارشناس، به ارزیابی تاثیر قراردادهای خارجی بر توسعه صنعت خودرو کشور پرداخته تا تصویر روشنی از تاثیر حضور خودروسازان خارجی بر صنعت خودرو کشورمان ارائه دهد. در این نظرسنجی 7 پرسش مطرح کردیم. مضمون این پرسش‌ها به این قرار است. «حضور خارجی‌ها در توسعه صنعت خودرو را چگونه ارزیابی می‌کنید»، «در راستای حضور شرکت‌های خارجی حضور چه شرکت‌هایی را الزامی می‌دانید؟»، «قراردادهای خارجی در صنعت خودرو در چه صورتی می‌تواند موجب توسعه صنعت خودرو کشور شود»، «حضور پژو-سیتروئن در سال 96 چگونه اثر خود را بر صنعت خودرو می‌گذارد؟»، «حضور مستقل رنو چه تاثیری در صنعت خودرو کشور دارد؟»، «شروط وزارت صنعت برای حضور شرکت‌های خارجی در ایران را چگونه ارزیابی می‌کنید؟». براساس نتایج این نظرسنجی، بیشتر شرکت‌‌کنندگان تاکید داشتند که حضور خارجی‌ها منجر به توسعه صنعت خودروی کشورمان می‌شود، اما یکی از الزمات اساسی توسعه تغییر رویکرد در نوع مشارکت‌هاست که در شرایط کنونی باید مدنظر سیاست‌گذار صنعتی و شرکت‌های خودروساز قرار بگیرد.

ارزیابی حضور خارجی‌ها

تجربه تحریم‌ها نشان داد که صنعت خودروی کشور بدون حضور و سرمایه‌گذاری خارجی‌ها هر چند توان ادامه مسیر با چالش‌های بسیار را دارد، اما توان توسعه براساس نیازها و خواسته‌های مشتری را دارا نیست. موضوعی که مشکلات عدیده‌ای را برای خودروسازان ایجاد کرد. حال در شرایطی که برجام بار دیگر فضای تعاملات و همکاری‌های بین‌المللی میان خودروسازان داخلی و خارجی را به وجود آورده، بار دیگر این پرسش به‌وجود آمده است که آیا صنعت خودرو بدون حضور سرمایه‌گذاران و شرکت‌های خارجی می‌تواند توسعه پیدا کند.

در شرایطی که بسیاری از کارشناسان در نظرات و تحلیل‌های جسته و گریخته تاکید داشته‌اند که تنها راه توسعه صنعت خودرو از طریق مشارکت با برندها و خودروسازان بزرگ دنیا اتفاق می‌افتد؛ اما طی یکسال و چند ماهی که از لغو تحریم‌ها و امضای چند قرارداد و تفاهم نامه خودرویی گذشته است، شاهد انتقاد برخی از مخالفان قراردادهای خارجی هستیم. به‌گونه‌ای‌که این منتقدان، قراردادهای خارجی در صنعت خودرو را موجب عدم توسعه و وابستگی صنعت خودرو کشورمان عنوان کرده‌اند؛ به اعتقاد این دسته ملی‌گرایی در صنعت خودرو و افزایش توان داخلی بدون حضور خودروسازان خارجی ممکن است؛ بنابراین توجه به تولید ملی بر حضور خارجی‌ها ارجحیت دارد. در حالی به‌نظر می‌رسد، تضارب آرا در این زمینه بین کارشناسان وجود دارد که افراد شرکت‌کننده در این نظرسنجی متفق‌القول تاکید دارند صنعت خودرو کشورمان در حال حاضر نیازمند حضور شرکت‌های خارجی به منظور توسعه است. بر این اساس 80 درصد کارشناسان در پاسخ به این سوال که «حضور خارجی‌ها در توسعه صنعت خودرو را چگونه ارزیابی می‌کنید؟»، تاکید داشته‌اند که حضور خودروسازان خارجی و همکاری آنها با تولیدکنندگان خودرو در ایران برای توسعه صنعت خودرو ایران الزامی است.

به اعتقاد آنها بدون مشارکت و سرمایه‌گذاری خارجی‌ها تقریبا توسعه صنایع و تجهیزات و ورود تکنولوژی‌های جدید به کشور غیرممکن است. در این میان 10 درصد از جامعه آماری شرکت‌کننده در این نظرسنجی معتقدند، «ملی‌گرایی در صنعت خودرو بر حضور خارجی‌ها ارجحیت دارد». در حالی این کارشناسان تولید خودروی ملی را دارای اولویت می‌دانند که معتقدند تولیدکنندگان داخلی بدون نیاز به خودروسازان خارجی توان تولید پلت‌فرم ملی و خودروی برند ایرانی را دارد. در این میان 10‌درصد از کارشناسان نیز معتقدند، «در موارد خاص باید از حضور شرکت‌های خارجی استفاده کرد». موضوعی که به‌نظر می‌رسد، روند توسعه در صنعت خودرو را ایجاد نخواهد کرد؛ بنابراین با اقبال مواجه نشده است. در شرایطی که نگرانی برخی در کشور وابسته شدن صنعت خودرو به خارجی‌ها است، اما کارشناسان و دست‌اندرکاران شرکت‌کننده در این نظرسنجی نظر دیگری دارند. به باور 90 درصد کارشناسان حضور شرکت‌های خارجی در ایران نه تنها منجر به وابستگی صنعت خودرو کشور نمی‌شود بلکه توسعه خودروسازی را رقم می‌زند. در این بین هیچ از شرکت‌کنندگان حضور شرکت‌های خارجی را موجب مونتاژکاری در صنعت خودرو کشور ندانستند. موضوعی که برخی از منتقدان همواره بدون استناد به اطلاعات و آمار دقیقی برآن تاکید داشته‌اند.

انتخاب نوع شریک

در حالی توافق هسته‌ای زمینه‌سازی‌ لازم برای تعاملات جدید با خودروسازان معتبر جهان را ایجاد کرده که یکی از نکات انتخاب نوع شریک برای خودروسازان بوده است. این موضوع از آن رو اهمیت داشته که برخی شرکای فرانسوی صنعت خودرو را همکارانی بی‌وفا در دوران تحریم‌ها دانسته و تاکید داشتند که در شرایط پساتحریم بهتر است که مدل مشارکت‌ها براساس نوع مدل توسعه خودروسازان جهانی تغییر کند. بر همین اساس قبل از انعقاد هر قراردادی همواره این تاکید وجود داشته که خودروسازان ایرانی با در نظر گرفتن استراتژی و اهداف خود و همچنین رویکردی که شرکت‌های خودروساز خارجی در جهان دارند، شرکای آینده خود را انتخاب کنند. از آنجا که همواره تاکید بر جذب دانش روز و تکنولوژی‌های نوین بوده تا صنعت خودرو کشورمان بتواند رضایت مشتریان را جلب و بازار خودرو کشور را تغییر دهد؛ بنابراین نظرات بسیاری در این باره وجود داشته است.

با وجود این 70 درصد از شرکت‌کنندگان این نظرسنجی در پاسخ به این پرسش که «در راستای حضور شرکت‌های خارجی در صنعت خودرو الزام بر حضور چه شرکت‌هایی است» تاکید داشته‌اند که خودروسازان داخلی باید همکاری مشترک خود را با شرکت‌های اروپایی، ژاپنی و صاحب تکنولوژی رقم بزنند. به اعتقاد آنها همکاری با این خودروسازان نه تنها اهداف ما درخصوص تولید کیفی و به روز را محقق می‌کند؛ بلکه موجب انتقال دانش روز به کشور و تغییر بنیادین در زیرساخت‌ها نیز می‌شود. آنگونه که گفته می‌شود، آلمانی‌ها و ژاپنی‌ها سرآمد خودروسازان دنیا در تولید محصولات کیفی و با تکنولوژی‌«های‌تک» هستند که بازار بسیاری از کشورهای جهان را در دست دارند. در این بین 10 درصد از شرکت‌کنندگان معتقدند شرکت‌هایی باید انتخاب شوند که رکورددار تولید در دنیا هستند و 20 درصد نیز تاکید کرده‌اند، شرکت‌هایی که با پلت‌فرم مشترک به راحتی بتواند به تولید و کیفیت مناسب دست پیدا کرد.

مدل مشارکت صنعت خودرو

مدل مشارکت صنعت خودرو در پساتحریم همواره محل پرسش بسیاری از کارشناسان بوده است. این موضوع از آن رو اهمیت دارد که بسیاری آینده صنعت خودرو را منوط به انتخاب مدل همکاری در شرایط کنونی می‌دانند؛ بنابراین در شرایطی که خودروسازان کشور پس از توافق هسته‌ای و برجام چند قرارداد و تفاهم‌نامه را با شرکای خارجی خود انعقاد کرده‌اند تا از این مسیر به جبران عقب‌ماندگی‌های گذشته خود بپردازند و از سوی دیگر توسعه را از برون و درون دنبال کنند، یکی از پرسش‌های ما از کارشناسان این بود که «قراردادهای خارجی در صنعت خودرو در چه صورتی می‌تواند موجب توسعه صنعت خودرو کشور شود؟»؛ در این بین 50 درصد از شرکت‌کنندگان تاکید داشته‌اند، در شرایط پساتحریم قراردادهای خارجی باید براساس الگوی خودروساز-قطعه‌ساز پیش برود. 20 درصد شرکت‌کنندگان نیز بر الگوی خودروساز-خودروساز و 20 درصد دیگر نیز معتقد بودند که قراردادهایی که خودروسازی کشور را از وابستگی نجات دهد. موافقان الگوی خودروساز- قطعه‌ساز(طراح) تاکید دارند که این روش به‌دلیل تقویت زیرساخت‌ها در صنعت خودرو موجب می‌شود، صنعت خودروی کشورمان به توان تولید پلت‌فرم و طراحی محصول دست پیدا کند؛ بنابراین در شرایط کنونی بهتر است برای دستیابی به توسعه، به سراغ شرکت‌های قطعه‌ساز و طراح معتبر دنیا برویم و با آنها همکاری مشترک راه بیندازیم. این موضوع از آن رو اهمیت دارد که صنعت خودرو ما در طراحی و تولید محصول ملی به‌خصوص در بحث تولید پلت‌فرم با مشکلات بسیاری مواجه است.

ارزیابی حضور رنو وپژو

حضور دو خودروساز فرانسوی (پژو و رنو) بعد از برجام با حواشی بسیاری همراه بود. در این بین بسیاری با انتقاد از رویکرد گذشته این دو شرکت در دوران تحریم، انتقادات سختی را متوجه شرکت‌های خودروساز کردند. از آنجا که حجم انتقاداتی که به پژو صورت گرفت بسیار بود از کارشناسان و دست‌اندرکاران درخصوص حضور دوباره پژو در صنعت خودرو پرسش کردیم. کارشناسان و دست‌اندرکاران درخصوص حضور پژو-سیتروئن در ایران و اینکه فعالیت این شرکت در سال 96 چه اثری بر صنعت خودرو می‌گذارد با نگاهی به گذشته پاسخ داده‌اند؛ به‌طوری‌که 50درصد شرکت‌کنندگان تاکید کرده‌اند که حضور پژو در شرایط کنونی باید پایدار و با برنامه‌ریزی طولانی مدت باشد. 40 درصد از شرکت‌کنندگان نیز تاکید کردند که پژو در شرایط کنونی باید متفاوت از گذشته ظاهر شود. در این میان اما 10 درصد معتقدند که این شرکت باید تبعیت از خواست مشتری به جای خواست شریک ایرانی را در برنامه خود قرار دهد. در این میان دیگر خودروساز فرانسوی رنو است که تفاهم‌نامه همکاری مشترکش را با سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران به امضا رسانده است. هر چند مدت زمان زیادی از امضای تفاهم‌نامه گذشته وهنوز خبری از امضای قرارداد نیست، اما کارشناسان درخصوص حضور مستقل رنو تاثیر این موضوع در صنعت خودرو نظرات متفاوتی را دارا هستند. 60 درصد از شرکت‌کنندگان در نظرسنجی تاکید داشته‌اند که حضور مستقل رنو منجر به افزایش رقابت میان بازیگران فعال در بازار می‌شود. 30 درصد نیز معتقدند که حضور مستقل رنو به‌عنوان قطب سوم خودروسازی عمل خواهد کرد. در این بین 10درصد حضور این شرکت را جایگزینی برای پژو در ایران دانسته‌اند.

نگاهی به شروط وزارت صنعت

وزارت صنعت، معدن و تجارت با هدف تغییر فضای خودروسازی در پسا تحریم، دو شرط داخلی‌سازی 40 درصد و همچنین صادرات 30 درصدی را پیش پای سرمایه‌گذاران خارجی قرار داد تا از این طریق مشارکت‌هایی برد-برد در صنعت خودرو کشور صورت بگیرد. در شرایطی که یکسال واندی از توافق هسته‌ای می‌گذرد و تنها سه قرارداد به نتیجه رسیده و طولانی شدن روند مذاکرات تردیدهایی را نسبت به نتیجه نرسیدن و شکست برخی از مذاکرات افزایش داده، این پرسش درخصوص شروط وزارت صنعت برای حضور شرکت‌های خارجی در ایران مطرح شد و اینکه این شروط را چگونه ارزیابی می‌کنید. 80 درصد کارشناسان این شروط را موجب توسعه صنعت خودرو در شرایط پساتحریم عنوان کردند. در این بین 10 درصد معتقدند که این شروط فعالیت خارجی‌ها در ایران را محدود کرده است و 10 درصد دیگر می‌گویند، به‌دلیل سخت‌گیرانه بودن این شروط، برخی از شرکت‌های خارجی از حضور در ایران انصراف داده‌اند