مقایسه سرمایه‌گذاری ایران، کشورهای منطقه و جهان روی هوش مصنوعی

بنابر گزارش آماری استنفورد، سرمایه‌گذاری خصوصی هوش مصنوعی در سراسر دنیا طی سال ۲۰۲۲ به مرز ۹۲ میلیارد دلار رسید و سال ۲۰۲۳ در آستانه ۱۹۰ میلیارد دلار قرار گرفت که نزدیک به دو برابر پیش‌بینی‌های گلدمن‌ساکس بوده است.

سرمایه‌گذاران خرد نیز در جذب سرمایه استارت‌آپ‌های هوش‌مصنوعی در این بازه زمانی مشارکت داشتند. بنابر گزارش استنفورد تنها در سال ۲۰۲۲ استارت‌آپ‌های فعال در این حوزه با فروش سهام، ۴۲٫۵ میلیارد دلار سرمایه جذب کردند که ۴۸ درصد کل سرمایه‌گذاری مولد را شامل می‌شد. سهام شرکت‌هایی از جمله OpenAI، Anthropic و Inflection AI در صدر محبوب‌ترین سبدهای سرمایه‌گذاری قرار داشت.

ایالات متحده و چین از سال ۲۰۱۳ تاکنون با نزدیک به ۲۵۰ میلیارد دلار سرمایه گذاری در ۴۶۴۳ شرکت، پیشتاز این رقابت‌اند؛ اما روند سرمایه‌گذاری همچنان در حال رشد است. تنها در سال ۲۰۲۲، ۵۲۴ استارت‌آپ هوش مصنوعی در ایالات متحده تاسیس شد که ۴۷ میلیارد دلار بودجه غیردولتی جذب کرد.

تخصیص استراتژیک بودجه به بخش‌های متمرکز مبتنی بر هوش مصنوعی، به سرمایه‌گذاران این فرصت را می‌دهد تا از پیشرفت‌های هوش مصنوعی و پذیرش فناوری‌های هوش مصنوعی در صنایع مختلف حمایت کنند.

براساس داده‌های OUR WORLD IN DATA، در میان کشورهای خاورمیانه، حجم سرمایه‌گذاری خصوصی هوش مصنوعی در بازه زمانی ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۱ در ایران، لبنان و عراق ناچیز بوده است. در سال ۲۰۲۰ عربستان سعودی با سرمایه‌گذاری ۱۵٫۵۷ میلیارد دلاری توانست صدرنشین شود. سال ۲۰۲۱ بحرین با سرمایه‌گذاری ۴٫۴۳ میلیارد دلاری صدرنشین شد و پس از آن کشورهای امارات متحده عربی، عربستان سعودی و ترکیه قرار گرفتند.

در حالی که سرمایه‌گذاری کشورهای همسایه در حوزه هوش‌ مصنوعی از میلیاردها دلار گردش مالی حکایت دارد، «روح‌الله دهقانی فیروزآبادی» معاون علم و فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری، سال گذشته از سرمایه‌گذاری ۱۰۰ میلیون دلاری در حوزه زیرساخت هوش‌ مصنوعی طی سال ۱۴۰۳ خبر داد. بر این اساس مرکز ملی هوش مصنوعی راه‌اندازی شده و معاون علم و فناوری ریاست‌جمهوری برای تأمین سخت‌افزارهای موردنیاز از شرکت‌های داخلی خواسته است تا GPUهای خود را به اشتراک بگذارند.

پیشرفت عربستان سعودی

در کشورهای منطقه، عربستان سعودی در سال ۲۰۲۳ نزدیک به ۳۷ میلیارد دلار در حوزه هوش‌ مصنوعی سرمایه‌گذاری کرد که ۳۷۰برابر سرمایه‌ای است که ایران برای توسعه هوش مصنوعی کنار گذاشته است.

گفتنی است که سازمان اطلاعات و هوش مصنوعی عربستان (SDAIA) چندین طرح از جمله مرکز ملی هوش مصنوعی (NCAI) را راه‌اندازی کرده است که وظیفه تحقیق و پژوهش را بر عهده دارد. این کشور همچنین شرکت سعودی برای هوش مصنوعی (SCAI) را تأسیس کرده است، شرکتی دولتی که هدف آن تسریع تجاری سازی فناوری هوش مصنوعی است. علاوه بر این، عربستان سعودی با شرکت‌هایی مانند هواوی برای توسعه برنامه‌های کاربردی هوش مصنوعی در مراقبت‌های بهداشتی، حمل‌ونقل و انرژی همکاری کرده است. صندوق سرمایه‌گذاری عمومی عربستان سعودی که بیش از ۹۰۰ میلیارد دلار دارایی دارد، در حال مذاکره با آندرسن-هوروویتز و دیگر سرمایه‌گذاران خطرپذیر در «سیلیکون ولی» برای بررسی همکاری مشترک است.

وضعیت عجیب کویت

کویت نیز ممکن است دیگر به خاطر ثروت نفتی‌اش شناخته نشود؛ این کشور تا سال ۲۰۲۴ نزدیک به ۱۰ میلیارد دلار در حوزه فناوری سرمایه‌گذاری کرده است. این کشور کوچک در غرب خلیج فارس عزم خود را برای ورود به عصر دیجیتال جزم کرده است. ارزش بازار فناوری اطلاعات کویت در سال ۲۰۲۳ به ۲۲٫۴۸ میلیارد دلار آمریکا رسید و انتظار می‌رود تا سال ۲۰۲۸ به ۳۹٫۸۳ میلیارد دلار برسد. در ژانویه ۲۰۲۳، کویت با متوسط سرعت ۱۰۹٫۹۳ مگابیت بر ثانیه در رتبه هفتم جهانی در شاخص سریع‌ترین اینترنت همراه در جهان قرار گرفت. از سال ۲۰۰۰، سرمایه‌گذاری در استارت‌آپ‌های هوش مصنوعی در کویت ۴ برابر شده و ۶۸ درصد از شرکت‌های چند ملیتی مستقر در کویت می‌گویند که فناوری هوش مصنوعی به آن‌ها مزیت رقابتی می‌دهد. ۶۲ درصد از سازمان‌ها در کویت ادعا می‌کنند که هوش مصنوعی اولویت اصلی فرآیندهای تجاری‌شان است.

جالب است بدانید که سال ۲۰۲۲، جمعیت کویت به ۴٫۳۵ میلیون نفر رسید و ۴٫۳۱ میلیون کاربر فعال اینترنت داشت. پیش بینی می‌شود ضریب نفوذ اینترنت در کویت در سال ۲۰۲۳ به ۹۸ درصد برسد.
بخش انرژی با ۳۴٫۳ درصد سهم بازار بزرگ‌ترین بخش است و بخش دولتی پس از آن قرار دارد. علاوه بر این، پیش‌بینی می‌شود که بخش بازارهای مالی سریع‌ترین بخش در حال رشد را داشته باشد که CAGR تخمین رشد ۹٫۷۹٪ را در طول دوره پیش‌بینی ثبت می‌کند.

جهش باورنکردنی امارات متحده عربی

امارات متحده عربی علاوه بر دانشگاه هوش مصنوعی محمد بن زاید و بنیاد آینده دبی، چندین پروژه دیگر را در این حوزه راه‌اندازی کرده است؛ برنامه ملی امارات متحده عربی برای هوش مصنوعی شامل ابتکاراتی مانند آزمایشگاه هوش مصنوعی که بر توسعه راه‌حل‌های هوش مصنوعی برای خدمات دولتی تمرکز دارد و برنامه AI Ventures است که بودجه و پشتیبانی را برای استارتاپ‌های هوش مصنوعی فراهم می‌کند. این کشور همچنین مرکز چهارمین انقلاب صنعتی امارات را با مشارکت مجمع جهانی اقتصاد برای بررسی تأثیر هوش مصنوعی و سایر فناوری‌های نوظهور بر جامعه و تجارت ایجاد کرده است. این کشور در اخیراً از سرمایه گذاری ۵۰۰ میلیون دلاری هوش مصنوعی خبر داده است.

وضعیت قطر، بحرین و عمان

قطر نیز روی هوش مصنوعی سرمایه‌گذاری کرده و بر آموزش و پژوهش تمرکز کرده است. موسسه تحقیقات محاسباتی قطر (QCRI)، بخشی از دانشگاه حمد بن خلیفه، تحقیقاتی را در زمینه فناوری‌های زبان عربی، تجزیه و تحلیل داده‌ها و امنیت سایبری انجام می‌دهد. قطر همچنین استراتژی ملی هوش مصنوعی را ایجاد کرده است که چشم انداز این کشور را برای توسعه هوش مصنوعی ترسیم می‌کند و شامل ابتکاراتی مانند ایجاد پارک هوش مصنوعی برای حمایت از استارتاپ‌ها و ایجاد کنسرسیوم هوش مصنوعی برای تقویت همکاری بین صنعت، دانشگاه و دولت است.

بحرین، خلیج فین‌تک بحرین را راه‌اندازی کرده است، مرکز فناوری مالی و نوآوری هوش مصنوعی که به هابی برای استارتاپ‌ها، مؤسسات مالی و شرکت‌های فناوری بدل خواهد شد تا با همکاری یکدیگر، راه‌حل‌های مبتنی بر هوش مصنوعی را برای بخش مالی توسعه دهند. بحرین همچنین انجمن هوش مصنوعی بحرین را تأسیس کرده که هدف آن، ارتقاء آگاهی و پذیرش هوش مصنوعی در بخش‌های مختلف از جمله مراقبت‌های بهداشتی، آموزش و حمل‌ونقل است.

عمان نیز گروه ICT عمان را راه‌اندازی کرده که شامل یک واحد هوش مصنوعی اختصاصی است که برنامه‌های کاربردی هوش مصنوعی را برای خدمات دولتی و صنایع مانند نفت‌وگاز، گردشگری و لجستیک توسعه می‌دهد. عمان همچنین با شرکت‌هایی مانند مایکروسافت برای ایجاد مرکز تعالی هوش مصنوعی همکاری کرده است که آموزش و پشتیبانی را برای متخصصان هوش مصنوعی و استارت‌آپ ها ارائه می‌دهد.

بنیاد ملی هوش مصنوعی ایران

در ایران نیز شورای راهبری هوش مصنوعی در سال گذشته تاسیس شد؛ اعضای این شورا عبارتند از رئیس‌جمهور یا معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان رئیس‌جمهوری به عنوان رئیس شورا، دبیر شورا و رئیس مرکز ملی هوش مصنوعی به پیشنهاد معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان و با حکم رئیس‌جمهوری، معاون رئیس‌جمهوری و رئیس سازمان برنامه و بودجه، معاون رئیس‌جمهوری و رئیس سازمان اداری و استخدامی، وزیر صنعت، معدن و تجارت، وزیر علوم، تحقیقات و فناوری، وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، وزیر امور اقتصاد و دارایی، وزیر دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح، دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، رئیس صندوق نوآوری و شکوفایی و دو عضو حقیقی به پیشنهاد دبیر شورا و به حکم رئیس‌جمهوری. بنابر گفته دهقانی فیروزآبادی این مرکز این برنامه را در دستور کار دارد که در چند پروژه و برنامه بزرگ ملی کار راهبری هوش مصنوعی کشور را انجام دهد.

عجیب اینجاست که در ترکیب ۱۵ نفره این شورا، حداکثر ۳ شخص حقیقی با تحصیلات یا شغل مرتبط با هوش مصنوعی حضور دارند.

هوش مصنوعی چگونه خاورمیانه را متحول خواهد کرد؟

پیش‌بینی می‌شود که تا سال ۲۰۳۰ هوش مصنوعی برای خاورمیانه ۲ درصد سوددهی داشته باشد که رقم آن ۳۲۰ میلیارد دلار تخمین زده می‌شود. هوش مصنوعی نه تنها منجر به موجی از خلاقیت و نوآوری محلی مانند استارت‌آپ‌های جدید و جذب نسل‌های دانش‌آموز به این حوزه خواهد شد، بلکه می‌تواند رونق حاصل از آن را در سراسر منطقه گسترش دهد، با نابرابری محلی مقابله کند و اقتصاد دانش را دموکراتیک سازد.

سرمایه‌گذاری عربستان سعودی در هوش مصنوعی می‌تواند به عنوان کاتالیزوری برای تغییر در اکوسیستم فناوری خاورمیانه عمل کند. تزریق نزدیک به ۴۰ میلیارد دلار در صنعت هوش مصنوعی نشان‌دهنده سطح بی‌سابقه‌ای از تعهد به پیشرفت فناوری در منطقه است. سرمایه‌گذاری به این شکل می‌تواند به جذب استعدادهای کلاس جهانی، نوآوری و تسهیل ایجاد استارت‌آپ‌های پیشرفته در حوزه هوش مصنوعی منجر شود.

این سرمایه‌گذاری کلان همچنین می‌تواند دیگر کشورهای خاورمیانه را تشویق کند تا رقم سرمایه‌گذاری‌های خود را در این حوزه افزایش دهند، اتفاقی که به رونق فناوری منطقه منجر می‌شود و می‌تواند تنوع اقتصادی را در پی داشته باشد، وابستگی به نفت را کاهش دهد و خاورمیانه را به عنوان رقیبی جهانی در حوزه هوش مصنوعی قرار دهد.

پذیرش هوش مصنوعی در بخش‌های سازمانی، از مدل‌سازی در بانکداری گرفته تا خدمات شهری، در حال افزایش است. خاورمیانه به عنوان بازیگری در هوش مصنوعی در حال ظهور است. امارات متحده عربی با استراتژی هوش مصنوعی ملی خود برنامه‌ریزی کرده تا در سال ۲۰۳۱ به عنوان یکی از رهبران جهانی هوش مصنوعی در خط مقدم قرار داشته باشد. تمرکز دولت بر تحقیق، توسعه و استقرار هوش مصنوعی در بخش‌هایی مانند مراقبت‌های بهداشتی، آموزش و حمل‌ونقل در حال حاضر نتایجی را به همراه دارد. به عنوان مثال، دبی سیستم‌های مدیریت ترافیک مبتنی بر هوش مصنوعی را برای بهینه‌سازی جریان و کاهش ازدحام به کار گرفته است.

سایر کشورهای منطقه نیز در حال پیشرفتند. مصر بر هوش مصنوعی برای کشاورزی و توسعه شهرهای هوشمند متمرکز است، در حالی که کشورهایی مانند بحرین و عمان از هوش مصنوعی برای تقویت خدمات مالی و کارایی دولت استفاده می کنند.

تحلیلگران می‌گویند در حالی که پتانسیل هوش مصنوعی در خاورمیانه بسیار زیاد است، مانعی اصلی هم در این منطقه وجود دارد و آن، کمبود متخصصان این حوزه است. خاورمیانه برای تبدیل شدن به یک مرکز واقعی هوش مصنوعی، به سرمایه‌گذاری قابل‌توجهی در آموزش هوش مصنوعی در همه سطوح نیاز دارد.

ایالات متحده، که از نظر فنی از خاورمیانه پیشرفته‌تر است، به کمک نیاز دارد تا متخصصان واجد شرایط را به طرح‌های جدید توسعه تراشه جذب کند. خاورمیانه هم نیاز به واردات فعال دانش و منابع خارجی در این مرحله دارد. همکاری با ارائه دهندگان خدمات هوش مصنوعی با تجربه، شرک‌تهای فناوری و موسسات دانشگاهی می‌تواند به پر کردن شکاف و ایجاد قابلیت‌های محلی برای رشد پایدار کمک کند.