نیازمندی به برنامه های هدفمند در حوزه حمل و نقل عمومی

از آن جایی که حمل و نقل عمومی نقش بسیار مهمی در کاهش آلودگی هوا و کاهش ترافیک شهرهای بزرگ دارد، نیاز است تا با برنامه ریزی هدف مند و مفید، ایرادات و اشکالات این سیستم رفع شده و دردسر کمتری برای شهروندان شهرهای بزرگ کشور ایجاد شود.

یکی از مهم ترین مسائلی که هر ساله با فرا رسیدن شش ماهه دوم سال در پایتخت و دیگر شهرهای بزرگ کشور مطرح می شود، مساله آلودگی هواست . از سوی دیگر موارد مربوط به توسعه سیستم های حمل و نقل عمومی ، دچار پیچ و خم های بوروکراسی شده و طرح های تصویب شده در این زمینه برای مدتها مسکوت مانده اند. طبق قانون، بخشی از بودجه بدست آمده از صرفه جویی در منابع انرژی، باید صرف نوسازی ناوگان های حمل و نقل عمومی شود. اهمیت این مورد از آن جهت حس می شود که در حال حاضر، بسیاری از کشورهای جهان در حال حرکت به سوی برقی سازی سیستم های حمل و نقل هستند.

کاهش آلودگی هوا با تعدیل فرهنگ استفاده از ناوگان حمل و نقل عمومی

کاهش کیفیت صنعت خودروسازی، نبود نظارت بر کنترل خودروهای فاقد معاینه فنی و سوخت‌های فسیلی کم کیفیت، تعدیل فرهنگ استفاده از ناوگان حمل و نقل عمومی عوامل تاثیرگذار بر افزایش آلودگی هوا و حتی مرگ و میر شهروندان است. برپایه آمار، شهروندان بسیاری در کلانشهرها قربانی آلودگی هوا می‌شوند، به ‌عنوان نمونه سالیانه حدود 6 هزار تن از تهرانی‌ها به دلیل آلودگی هوای پایتخت جان خویش را از دست می دهند.

اما شاید سخنان «هیربد معصومی» معاون امور شهرداری‌های سازمان شهرداری‌ها و دهیاری ‌های کشور مبنی بر کاهش آلودگی هوای امسال تهران نسبت به دیگر کلانشهرها خبر خوبی برای ساکنان این کلان شهر باشد. او در این باره می گوید: این آمار گواه روشنی بر اقدام ها و جلسه های انجام شده در زمینه آلودگی هوا است. دولت باید با اجرای سیاست های تشویقی و تنبیهی و جایگزین های مختلف بتواند قدم های ماندگاری در راستای کاهش آلودگی و حمل و نقل روان شهری به ‌ویژه در کلانشهر ها ایجاد کند تا بیش از این شاهد از میان رفتن جان هموطنان‌ خویش به دلیل آلودگی هوا نباشیم.

اتخاذ سیاست های راهبردی برای نوسازی ناوگان حمل و نقل

تمامی دولت ها طرح‌ های نوسازی حمل و نقل عمومی را در دستور کار خود قرار داده اند تا نسخه نجات برای آلودگی هوا در کلانشهرها باشد اما تاکنون نتوانسته‌اند آن ‌طور که باید راهگشای مشکلات آلودگی هوا و ترافیک شهرهای کشور باشند به وعده های خود عمل کنند. آخرین نوسازی ناوگان حمل و نقل عمومی کشور به وسیله دولت وقت در 1389 خورشیدی به اجرا در آمد و از آن به بعد دولت ها با شهرداری ‌های کشور برای نوسازی، تعامل و همکاری نداشته اند. در دولت یازدهم، بحث نوسازی ناوگان اتوبوسرانی پر رنگ‌تر شد و نتیجه آن تصویب اعتباری بالغ بر 2 هزار و 200 میلیارد تومان با دستور مستقیم رییس جمهوری بود و این رقم با مصوبه جدیدی که در 1396 خورشیدی تایید شد به پنج میلیارد تومان با هدف کاهش آلودگی هوا و با اولویت کلانشهرها، افزایش یافت.

عیسی کلانتری معاون رییس جمهوری و رییس سازمان حفاظت محیط زیست، بارها در نشست های مختلف، تردد کامیون های فرسوده را عامل آلودگی اعلام می کند.

او معتقد است 51 درصد آلودگی شهر تهران ناشی از تردد 20 تا 25 هزار کامیون است که شبانه وارد تهران می شود. به دنبال این اظهارت حسن روحانی رییس جمهوری نیز در خط تولید کامیون یکی از شرکت های خودروسازی حضور یافت و اعلام کرد: دولت تلاش می کند ناوگان کامیون های فرسوده را اصلاح کند.

در همین زمینه «امیرفاتح وحدتی» مدیر کل پیشین دفتر آب و هوا، اختصاص سهم بالای آلودگی هوا به کامیون ها را رد می کند و گفته است: موضوع بار با حمل و نقل عمومی متفاوت است. سیستم حمل بار، سیستم توزیع روزانه است و به وسیله وانت بار و کامیونت انجام می شود و یک سیستم مبدا- مقصدی است، بنابراین سهم خودروهای دیزلی در آلودگی هوا کمتر از سواری و شخصی به شمار می رود که در این میان نباید سهم موتورسیکلت ها را نادیده گرفت.

تعامل دستگاه ها برای نوسازی حمل و نقل عمومی

مصرف سوخت خودروی نو بسیار کمتر از خودرویی با 10سال قدمت است زیرا با بروز رسانی فناوری می‌توان در مصرف سوخت صرفه‌جویی قابل توجهی انجام داد. به ‌طور متوسط هر اتوبوس شهری سالیانه 60هزار کیلومتر کار می‌کند که بر پایه بررسی‌های کارشناسان این کارکرد به طور تقریبی 50 درصد سوخت مصرف می کند. حال با تدابیر صورت گرفته، وزارت نفت وظیفه تامین سوخت ناوگان عمومی را عهده دار است.

در کنار تمام این تدابیر، خودروهای تولیدی نیز باید بر پایه مقررات زیستی محیطی تولید شوند و در صورت عدم تایید، خودروشماره‌گذاری نخواهد شد. در گذشته معاینه فنی به ‌صورت نمادین انجام می‌شد و گاهی اوقات برچسب تایید معاینه نیز فروخته می‌شد اما با سیستمی شدن این سامانه دیگر چنین شرایطی برای سود جویان مهیا نخواهد بود.

مدیریت ترافیک بهترین راه کاهش آلودگی هوا

تمامی کارشناسان براین نکته باور دارند که اصلاح ناوگان حمل و نقل عمومی در رفع آلودگی هوا بسیار مهم و تاثیرگذار است. کنترل ترافیک شاید از مهمترین راهبردها برای کاهش آلودگی هوا باشد. ارتباط گسترده ای میان حمل و نقل عمومی و آلاینده ها وجود دارد که هر چه میزان حمل و نقل افزایش یابد میزان آلودگی هوا بیشتر می شود. آمارها نشان می دهد که 15 تا 16 میلیون سفر در روز روی می دهد که نیمی از آن به وسیله حمل و نقل عمومی صورت می پذیرد. سیستم حمل و نقل عمومی به جز مترو با دیزل انجام می شود که بارآلودگی دیزل ها، ازت و ذرات معلق است.

در همین ارتباط «محمدهادی حیدرزاده» کارشناس محیط زیست و مدیرکل سابق محیط زیست استان تهران در گفت وگو با پژوهشگر اطلاع رسانی ایرنا می گوید:

حذف سرب به عنوان مهمترین آلاینده اصلی و خطرناک موجود در بنزین و سوخت های مصرفی در شهرها از بزرگترین اقدام هایی است که باید در راستای استاندارد سازی سوخت صورت بگیرد. بخش قابل توجهی از ناوگان حمل و نقل عمومی با فرسودگی های زیادی روبرو است، این موضوع باعث ایجاد خطرهای زیست محیطی خواهد شد که با توسعه و نوسازی وسایل حمل و نقل می توان ساز وکارهایی جهت کاهش میزان آلایندگی فراهم آورد.

ناوگان حمل و نقل عمومی باید مشارکت بیشتری در زمینه رفت وآمد شهروندان داشته باشد. رسیدگی به وضعیت خودروهای تولیدی و اجرای قانون در برابر شماره گذاری آنها، حل معضل ترافیک و اجرای گسترده طرح زوج و فرد در کلان شهرها دیگر راهی است که می تواند از افزایش این معضل جلوگیری کند.

وی درباره وظایف سازمان های متولی در ارتباط با معاینه فنی خودروها و کنترل ترافیک بیان داشت: این وظایف بایستی به صورت مجزا تفکیک و در کنار این مسایل برای خودروهای جدید در دست تولید نیز استانداردهایی تعریف شود که همگی در پایش و دیده بانی آلودگی هوا نقش موثری دارند. دولتمردان می توانند با تقویت زیر ساخت ها و پشتیبانی از ناوگان حمل و نقل عمومی، تامین مالی و فرهنگسازی در این زمینه به کاهش معضل آلودگی هوا کمک شایانی کنند.

نوسازی ناوگان حمل و نقل عمومی مهمترین راه حل مشکل آلودگی هوا شناخته می شود که هیچ کدام از کلان‌ شهرهای ایران سیستم حمل ونقل توسعه ‌یافته به معنای امروزی ندارند.

سیستم حمل ‌ونقل از زیرساخت ‌های اساسی اقتصاد کشور است که به کاهش هزینه‌ها، ادغام بازارها و تحرک‌پذیری نهاده‌های تولید به ارتقای کارآیی کمک می‌کند و توزیع درآمد را بهبود می‌بخشد. مدیران شهری همواره بر کمبود منابع به ‌عنوان مهمترین مانع توسعه حمل ‌ونقل شهری تاکید دارند که توسعه این زیرساخت ‌ها نیازمند سرمایه‌گذاری ‌های گسترده‌ است.