همکاری چینی‌ها در خودروسازی ایران
راهکارهایی برای استفاده هوشمندانه از چینی‌ها در صنعت خودرو
به گزارش دنده 6 – در حالی‌که نمایشگاه خودرو شانگهای ۲۰۲۵ (۱۴۰۴) بار دیگر توان بالای چین در صنعت خودروسازی را به نمایش گذاشت، بررسی روابط فعلی ایران با برندهای چینی نشان می‌دهد این همکاری‌ها بیشتر مصرف‌محور و بدون تعهدات واقعی‌اند. ایران که در پی توسعه صنعت خودرو است، از شراکت‌هایی بهره می‌برد که بیشتر شبیه واردات خودروهای آماده و مونتاژ سطحی است تا انتقال فناوری و سرمایه‌گذاری پایدار. آیا این مسیر، به رشد صنعت خودروی کشور منجر خواهد شد یا تنها تکرار تجربه‌های تلخ گذشته خواهد بود؟
مزایای حضور شرکت‌های خودروسازی چینی در بازار ایران
باوجود عدم حضور شرکت‌های خودروسازی بین‌المللی اروپایی، ژاپنی و کره‌ای، نمی‌توان مزایای قابل توجه حضور شرکت‌های خودروسازی چینی را در برخی حوزه‌های صنعت خودروی ایران نادیده گرفت. در ادامه به مهم‌ترین آثار مثبت حضور خودروسازان چینی در صنعت خودرو و بازار داخلی ایران پرداخته‌ایم.
۱. تنوع‌بخشی به سبد محصولات بازار
یکی از اصلی‌ترین مزایای ورود خودروهای چینی، تنوع بخشیدن به بازار ایران است. این برندها با عرضه طیف گسترده‌ای از خودروهای سدان، کراس‌اوور و حتی پیکاپ‌های اقتصادی، گزینه‌های تازه‌ای را پیش‌روی مصرف‌کنندگان ایرانی قرار دادند که پیش‌تر یا وجود نداشتند یا با قیمت بسیار بالاتری در دسترس بودند.
۲. ارتقاء رقابت و فشار به خودروسازان داخلی
ورود محصولات چینی که عمدتاً دارای طراحی به‌روزتر و امکانات رفاهی بیشتر هستند، موجب افزایش فشار رقابتی بر خودروسازان داخلی شد. نتیجه این رقابت، معرفی محصولات نسبتاً جدیدتر مانند تارا، شاهین، ری‌را، آریا و برخی نسخه‌های ارتقایافته پژو و ساینا بود.
هرچند کیفیت نهایی این محصولات همچنان با چالش‌هایی مواجه است، اما حضور رقبای چینی باعث شد خودروسازان داخلی از حالت سکون و انحصار خارج شوند.
۳. دسترسی به فناوری‌های جدیدتر
خودروهای چینی عرضه‌شده در ایران، عمدتاً مجهز به فناوری‌هایی هستند که تا پیش از آن، تنها در خودروهای وارداتی لوکس دیده می‌شد. مواردی همچون:
گیربکس‌های اتوماتیک CVT یا دوکلاچه
پیشرانه‌های توربوشارژ
سیستم‌های کمک‌راننده نیمه‌هوشمند
نمایشگرهای بزرگ لمسی، کروز کنترل تطبیقی و…
این امکانات در برخی موارد به استاندارد جدیدی برای بازار ایران تبدیل شدند و انتظارات مصرف‌کنندگان را بالا بردند.
۴. حفظ تولید در دوران تحریم‌ها
در دوره‌هایی که بسیاری از شرکای خارجی ایران به دلیل تحریم‌های بین‌المللی از بازار کشور خارج شدند، برندهای چینی عملاً تنها مسیر تأمین خودرو و قطعات برای بسیاری از شرکت‌های داخلی باقی ماندند. این موضوع به تداوم خطوط تولید و جلوگیری از توقف کامل صنعت خودرو کمک کرد.
۵. ایجاد اشتغال غیرمستقیم و رونق نسبی در برخی صنایع پایین‌دستی
برخی پروژه‌های مونتاژی با برندهای چینی، اگرچه عمق ساخت داخل بالایی ندارند، اما موجب ایجاد اشتغال در حوزه‌هایی چون خدمات پس از فروش، آموزش فنی، قطعه‌سازی جزئی، حمل‌ونقل و بازارهای مکمل شده‌اند. شرکت‌هایی مانند مدیران خودرو، بهمن‌موتور و فردا موتورز، نمونه‌هایی از این مشارکت‌ها هستند.
۶. آغاز حرکت به سمت خودروهای پاک
هرچند به‌صورت محدود، اما برخی شرکت‌های ایرانی با همکاری برندهای چینی، اقدام به عرضه خودروهای برقی یا هیبریدی کرده‌اند. نمونه‌هایی از برندهای BYD، هونگچی، جک، اسکای‌ول و… در سال‌های اخیر وارد بازار ایران شده‌اند و امید است این روند در صورت تأمین زیرساخت‌ها، تقویت شود.
واقعیت پشت پرده همکاری ایران و چین در صنعت خودرو
در نگاه نخست، حضور گسترده برندهای چینی در بازار ایران نویدبخش تحول در صنعت خودروی کشور است. عرضه مدل‌های متنوع، قراردادهای مونتاژ، و وعده انتقال تکنولوژی فضای مثبتی را در افکار عمومی ایجاد کرده است. اما بررسی دقیق‌تر این روابط نشان می‌دهد که:
به ندرت سرمایه‌گذاری مستقیمی از سوی شرکت‌های چینی در خاک ایران انجام شده است.
برندهای چینی از امتیازات فراوانی نظیر تعرفه پایین، بازار تضمین‌شده و حمایت‌های رسمی برخوردارند، اما خدمات پس از فروش ضعیفی ارائه می‌دهند.
تعهدات فناورانه، تحقیق و توسعه، یا ایجاد زیرساخت‌های تولید در ایران بسیار محدود یا حتی صفر است.
چرا چین در ایران سرمایه‌گذاری نمی‌کند؟
چینی‌ها با وجود مشارکت پررنگ در بازار ایران، سرمایه‌گذاری عمیق و زیرساختی در کشور را نادیده گرفته‌اند. دلایل این رفتار عبارت‌اند از:
| عامل | توضیح |
|---|---|
| تحریم‌های بین‌المللی | تهدید مستقیم دولت آمریکا مبنی بر تحریم شرکت‌های فعال در ایران، باعث شده برندهای چینی محتاطانه عمل کنند. |
| نااطمینانی اقتصادی | بی‌ثباتی نرخ ارز، نبود تضمین حقوقی، و فضای غیرقابل پیش‌بینی سرمایه‌گذاری. |
| ضعف صنعت خودروی ایران | فقدان پلتفرم‌های مدرن، زیرساخت‌های تولیدی ناکارآمد و فناوری عقب‌مانده. |
| نبود نظام نظارتی مؤثر | امکان ورود، فروش و سودآوری در ایران بدون پاسخگویی به حقوق مصرف‌کننده. |
سرمایه‌گذاری‌های خودرویی چین در کشورهای دیگر؛ یک مقایسه معنادار
برای درک بهتر، بیایید ببینیم چین در سایر کشورها چگونه عمل کرده است:
| کشور | نوع سرمایه‌گذاری چین | نتایج حاصل |
|---|---|---|
| 🇧🇷 برزیل | احداث کارخانه BYD با سرمایه‌گذاری مستقیم | اشتغال‌زایی، صادرات منطقه‌ای، انتقال فناوری. |
| 🇿🇦 آفریقای جنوبی | همکاری Chery با مونتاژکاران محلی | توسعه برند، پایگاه تولید منطقه‌ای. |
| 🇪🇬 مصر | کارخانه مشترک BYD و Dongfeng | تولید باتری، خودروهای هیبریدی، صادرات به آفریقا. |
| 🇹🇭 تایلند | ۱.۴ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری برای تولید خودرو برقی | تولید انبوه BEV، صادرات به جنوب شرق آسیا. |
| 🇭🇺 مجارستان | ساخت کارخانه BYD در اروپا | حضور رسمی در بازار اتحادیه اروپا. |
در مقایسه، ایران هیچ پروژه مشترک تولیدی یا فناوری‌محور با چینی‌ها ندارد. تنها مونتاژ خودروهای آماده و فروش آن‌ها به بازار داخلی در جریان است. بسیاری از خودروهای چینی در ایران تنها ری‌برند و به صورت سطحی مونتاژ می‌شوند.
ضعف ساختاری صنعت خودرو ایران؛ بستر مناسب سوءاستفاده
فقدان قانون الزام‌آور برای خدمات پس از فروش.
نبود شفافیت در قراردادهای همکاری.
واگذاری کامل بازار به برندهایی بدون تعهد بلندمدت.
عدم مطالبه‌گری وزارت صمت در برابر عملکرد واردکنندگان.
همه این موارد دست به دست هم داده‌اند تا ایران به بازار مصرفی بدون نظارت تبدیل شود، جایی که شرکت‌ها بدون ریسک، بیشترین سود را کسب می‌کنند.
آیا آینده روشن است؟
در نمایشگاه شانگهای ۲۰۲۵، مدیران ایرانی بار دیگر به دنبال جذب چینی‌ها بودند. اما تمایل طرف چینی همچنان سطحی است. آن‌ها بیشتر به فروش خودرو علاقه دارند تا انتقال دانش و تولید محلی. تا زمانی که ایران چارچوبی پایدار، شفاف و الزامی برای جذب سرمایه خارجی تعریف نکند، این مذاکرات به پیشرفت واقعی منجر نخواهد شد.
پیشنهادات برای خروج از این چرخه معیوب
وضع قوانین الزام‌آور برای انتقال تکنولوژی، تولید داخل و خدمات پس از فروش.
حمایت از پروژه‌های مشترک تولیدی با مالکیت سهم طرف ایرانی.
ایجاد جوینت‌ونچر (Joint Venture) واقعی
الگوبرداری از تجربه مصر یا تایلند در جذب سرمایه‌گذاری خودروهای برقی.
تدوین نظام اعتبارسنجی برای خودروسازان خارجی در ایران.
تدوین استاندارد خدمات پس از فروش و نظارت سختگیرانه
اعطای مشوق‌های مالیاتی صرفاً در صورت تحقق اهداف تولیدی.
بهره‌گیری از برند چینی برای توسعه صادرات
جمع‌بندی
در شرایط فعلی، همکاری‌های خودرویی چین در ایران بیشتر به واردات خودرو با بسته‌بندی مونتاژشده شبیه است تا یک همکاری صنعتی واقعی. اگر سیاست‌گذاران به‌دنبال رشد پایدار صنعت خودرو هستند، باید از کشورهای موفق یاد بگیرند و چارچوب همکاری با چینی‌ها را بازتعریف کنند. مسیر فعلی تنها به مصرف بیشتر، وابستگی بیشتر و نارضایتی مشتریان ختم خواهد شد.