تعیین کلان پروژه‌های هوش مصنوعی در کشور
سند ملی هوش مصنوعی در کنار تعیین راهبردها و اقدامات ملی، محورهای اولویت‌دار و کلان پروژه‌های به‌کارگیری هوش مصنوعی در ۹ بخش را مشخص کرده که «سیستم‌های حمل و نقل هوشمند و وسایل نقلیه خودران و بدون سرنشین»، «کشف و شناسایی داروهای جدید»، «رصد رعایت اخلاق اسلامی» و «تشخیص اخبار جعلی و جعل عمیق» از جمله آنها است.
به گزارش دنده6: در دنیای کامپیوتر این گفته وجود دارد که «اتوماسیون، کارهایی است که ما همین‌حالا می‌توانیم با کامپیوتر انجام دهیم، اما هوش مصنوعی کارهایی است که ما دلمان می‌خواست می‌توانستیم با کامپیوتر انجام دهیم».
توسعه این فناوری امروزه به اندازه‌ای است که ربات‌ها می‌توانند مقادیر نامحدودی از محتوای مصنوعی را تقریبا رایگان تولید کنند و این تحول موجب شده تا نحوه دسترسی ما به اطلاعات تغییر کند و از سوی دیگر یافتن و شناسایی محتوای ساخته شده توسط انسان در دریای بیکران مقالات، کتاب‌ها، موسیقی، ویدئوها و تصاویر ساخته شده توسط ربات‌ها غیرممکن شده است.
به‌زودی تمام محتوای اینترنتی، برنامه‌های تلویزیونی، متون، موسیقی و هنر ممکن است با هوش مصنوعی تولید شوند. از اواخر سال ۲۰۲۱، یک الگوریتم هوش مصنوعی پیشرفته برای نوشتن – به نام GPT-3 – در دسترس توسعه‌دهندگان قرار گرفته است. این مدل زبان پیشرفته از فناوری هوش مصنوعی یادگیری عمیق برای ایجاد متنی استفاده می‌کند که از محتوای نوشته شده توسط انسان قابل تشخیص نیست. سیستم‌های هوش مصنوعی همچنین می‌توانند تصاویر، ویدئوها و موسیقی مصنوعی ایجاد کنند که از مشابه‌های ساخته شده توسط انسان قابل تشخیص نیستند.
هوش مصنوعی که امروزه با اصطلاح AI شناخته می‌شود، روشی نوین برای ساخت ابزارهایی هوشمند با الگوبرداری از هوش انسان است؛ ابزاری که شبیه انسان فکر می‌کند و به جای او تصمیم می‌گیرد. در حقیقت این فناوری همان ماشین برنامه‌نویسی شده به دست انسان است که با هدف سهولت در انجام امور روزمره طراحی شده است.
هوش مصنوعی در ایران نیز امروزه کاربردهای متنوعی یافته است که از آن جمله می‌توان به این موارد اشاره کرد:
* کشاورزی هوشمند: سامانه‌های هوشمند پایش خاک، هوا و کنترل آبیاری و مدیریت هوشمند سلامت دام‌ها؛
* شهر هوشمند: پروژه‌های هوشمندسازی تهران، مشهد و سایر شهرها، دوچرخه اشتراکی و سامانه‌های تعامل هوشمند با شهروندان؛
* خانه و ساختمان هوشمند: مدیریت امنیت خانه‌ها و ساختمان‌ها و کنتورهای هوشمند؛
* محیط زیست: پایش هوشمند منابع طبیعی برای آبیاری؛
* حمل و نقل هوشمند: پایش هوشمند ناوگان حمل و نقل جاده‌ای و مدیریت هوشمند خودروهای سازمانی و شخصی.
اینترنت اشیاء در ایران در هر دو بخش دولتی و خصوصی مورد توجه قرار گرفته است. تاکنون تمرکز دولت بیشتر روی تدوین مصوبات قانونی و اتخاذ سیاست‌های حمایتی بوده و بخش خصوصی نیز در برخی صنایع روی توسعه راهکارهای هوشمندسازی سرمایه‌گذاری کرده است.
در راستای شفاف‌سازی این مفهوم، شورای عالی فضای مجازی یک مصوبه در سال ۹۷ تحت عنوان الزامات حاکم بر اینترنت اشیاء را در شبکه ملی اطلاعات منتشر کرده است.
در ماده ۳ این قانون الزامات اختصاصی اینترنت اشیاء مطرح شده که شامل این موارد می‌شود:
* ورود اینترنت اشیاء با ملاحظه مخاطره برای زیرساخت‌های حیاتی کشور صورت گیرد؛
* زیسـت‌بوم اینترنت اشیاء صرفاً بر بستر شبکه ملی اطلاعات با «اعضای شناسنامه‌دار» و با «حضور بازیگران غیردولتی به‌ویژه در لایه‌های تجمیع و پردازش داده» و «مدل تجاری فراگیر» تحقق یابد؛
* بومی‌سازی نظاممند اجزای تشکیل‌دهنده زیست بوم اینترنت اشیاء با رعایت اولویت‌های راهبردی و منافع ملی انجام شود؛
* خدمات اینترنت اشیاء در محدودهای با امکان اعمال حاکمیت جمهوری اسلامی ایران میزبانی شوند؛
* کلان داده‌های تجمیع شده از کاربران به مثابه دارایی ملی تلقی شده و مشمول الزامات حمایت از داده‌ها خواهند بود.
در سال گذشته همچنین سند هوش مصنوعی ابلاغ شد که اولویت‌های این سند در حوزه‌های آموزش و پژوهش، بهداشت و درمان، صنایع و انرژی، محیط زیست و کشاورزی هوشمند، زبان و ادبیات فارسی، رسانه و فضای مجازی، حقوق قضایی، حکمرانی دولتی و خدمات عمومی تعیین شده است.
محورهای اولویت‌دار و کلان‌پروژه‌های به‌کارگیری هوش مصنوعی در دو بخش الف و ب به‌صورت زیر است:
| ردیف | اولویت‌های ملی الف | اولویت‌های ملی ب |
| ۱ | سامانه آموزش هوشمند شخصی‌شده و معلم مجازی | ایجاد سامانه هوشمند خدمات علم، فناوری و نوآوری در عرصه‌های آموزشی و پژوهشی |
| ۲ | دستیار هوشمند پزشک و پزشکی هوشمند | ارزیابی خودکار دانش و مهارت‌های دانش‌آموزان و مربیان |
| ۳ | سامانه هوشمند مدیریت و پشتیبانی تعمیر و نگهداری تجهیزات | کشف، شناسایی و توسعه هوشمند داروهای جدید |
| ۴ | خانه هوشمند | پیشنهاد درمان شخصی‌شده مبتنی بر سوابق پزشکی و اطلاعات ژنتیکی |
| ۵ | سیستم‌های حمل‌ونقل هوشمند و وسایل نقلیه خودران و بدون سرنشین | توسعه دوقلوهای دیجیتال به منظور افزایش راندمان تولید، انتقال، توزیع و مصرف انرژی در کشور |
| ۶ | پایش، پیش‌بینی و کنترل سامانه‌ای، آلودگی‌های زیست محیطی به کمک هوش مصنوعی | هوشمندسازی یکپارچه همه خدمات شهری بر مبنای اولویت‌های مرتبط با هوا، محیط زیست، آب، غذا و امور مرتبط با سلامت عمومی |
| ۷ | اصلاح الگوی کشت با توجه به تجمیع داده‌های کشاورزی | مدیریت هوشمند مزارع (جمع‌آوری و تحلیل داده‌های خاک، آب و هوا، نیازهای هر گیاه، تشخیص آفات و بیماری‌ها و ارائه پیشنهاد و کنترل هوشمند ابزارها) |
| ۸ | مترجم هوشمند عمومی و تخصصی | افزایش دقت و بهینه‌سازی نویسه خوان‌های فارسی |
| ۹ | ربات‌های گفتگوگر | افزایش دقت و بهینه‌سازی مبدل‌های صدا به متن با تمرکز بر گویش‌ها و لهجه‌ها |
| ۱۰ | افکارسنجی عمومی هوشمند | |
| ۱۱ | رصد رعایت اخلاق اسلامی(از قبیل جلوگیری از اتهام‌زنی، صداقت، رعایت حریم خصوصی افراد توسط چهره‌ها و گروه‌های مرجع اجتماعی با استفاده از هوش مصنوعی | تشخیص اخبار جعلی و جعل عمیق |
| ۱۲ | مشاور حقوقی هوشمند | توسعه هوش مصنوعی توضیح‌پذیر و ربات‌های گفتگوگر مبتنی بر منابع و تراث فلسفه، حکمت و عرفان اسلامی |
| ۱۳ | هوشمند شدن فرآیند گردش‌کار اسناد اداری و بررسی و ارائه پیشنهاد اولیه | دستیار هوشمند قاضی |
اکوسیستم اینترنت اشیاء در ایران
روح‌الله دهقانی‌فیروزآبادی؛ معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان رئیس‌جمهور هوش مصنوعی را به‌دلیل دارا بودن ماهیت عمومی و برافکنی، اولویت اول بخش توسعه فناوری این معاونت علمی می‌داند و در این باره چنین توضیح می‌دهد: هوش مصنوعی یک فناوری جامع است که روی همه حوزه‌های فناوری تاثیرگذار است. از طرفی یک فناوری برافکن است، یعنی دستیابی به آن، معادل ماندگاری و پیشرفت و دست نیافتن به آن، معادل شکست و اضمحلال است؛ از این رو توسعه این فناوری در دستور کار این معاونت قرار گرفته است.
دهقانی فیروزآبادی اضافه کرد: برنامه‌های ما در حوزه هوش مصنوعی شامل چند محور است که یکی از آنها «برنامه‌های توسعه علمی» است که بیشتر در دانشگاه‌ها دنبال می‌شود، دیگری «برنامه‌های توسعه فناوری» است که در شرکت‌های تراز اولی که در حوزه هوش مصنوعی فعال هستند، تحت عنوان برنامه «نوآوری کارآفرینان سرآمد توسعه» (نکست) پیگیری می‌شود و محور دیگر «ایجاد یک هاب فناوری ملی در حوزه هوش مصنوعی» است که پیگیری آن جزء برنامه‌های روزانه من است.
بر این اساس در سند هوش مصنوعی تاکید شده به منظور برنامه‌ریزی، هماهنگی، نظارت، پایش شاخص‌ها و تسهیل اجرای سند، «مرکز ملی هوش مصنوعی» وابسته به معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری تشکیل می‌شود.
«تقسیم وظایف کلی دستگاه‌ها و تعیین مأموریت‌های بخشی و هماهنگی آنها با شناسایی و بهره‌گیری از زیرساخت‌های نهادی و ساختاری کشور برای دستگاه‌های مسئول و همکار اجرای برنامه‌ها» از ماموریت‌های این مرکز است. «پیاده‌سازی این سند»، «حمایت مادی، معنوی، علمی و تسهیل‌گری از فناوران و شرکت‌های فعال در حوزه هوش مصنوعی، شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات، صندوق‌های تأمین مالی، طرح‌های فناورانه و تجاری‌سازی آنها»، «ایجاد زیرساخت‌های مالی، فیزیکی، خدماتی، پشتیبانی، نرم‌افزاری، تجهیزاتی و فضاهای تولید نیمه‌صنعتی و صنعتی»، «تسهیل ارائه خدمات توسعه فناوری و تجاری‌سازی با تأمین منابع، امکانات و زیرساخت‌های مورد نیاز مجریان پروژه‌ها و کارگزاران خدمات فناوری بخش خصوصی» و «تدوین نقشه راه اجرایی‌سازی سند شامل ارائه برنامه‌های عملیاتی به منظور اجرای اقدامات سندـ».
بر این اساس در فاز اول توسعه اکوسیستم اینترنت اشیاء در کشور اقدام به پایش وضعیت اکوسیستم اینترنت اشیاء در کشور در سال ۹۹ شد و متعاقب آن شرکت‌ها، استارت‌آپ‌ها، شتابدهنده‌ها و مراکز نوآوری، آموزشگاه‌ها و مراکز آموزشی، آزمایشگاه‌ها، رسانه‌ها و نشریات تخصصی هوشمندسازی و اینترنت اشیاء شناسایی و نمایه‌سازی شدند.
شناسایی ۱۰۴ شرکت و استارت‌آپ فعال در حوزه ارائه راهکارهای اینترنت اشیاء، شناسایی ۱۴ آزمایشگاه اینترنت اشیاء و هوشمندسازی، شناسایی ۳۹ آموزشگاه در حوزه آموزش هوشمندسازی و اینترنت اشیاء و شناسایی ۱۶ شتابدهنده و مراکز نوآوری از دیگر اقدامات انجام شده در این زمینه است.
پروژه‌های هوش مصنوعی
پروژه فهام، شبکه هوشمند انرژی
اجرای طرح ملی فراسامانه هوشمند اندازه‌گیری و مدیریت انرژی (فهام) به منظور قرائت و کنترل هوشمند بار و مدیریت انرژی با استفاده از کنتورهای مبتنی بر اینترنت اشیاء با همکاری وزارت نیرو و بخش خصوصی است.
پروژه سپهتن
اجرای پروژه سپهتن یا سامانه پیمایش هوشمند تردد ناوگان حمل و نقل جاده‌ای کشور با هدف ارتقای ایمنی و نظارت دقیق بر عملکرد ناوگان حمل‌ونقل بین شهری از طریق نظارت بر سرعت مشخصات گواهینامه، ساعت رانندگی و غیره و ارسال اطلاعات به پلیس راهور تعریف شده است.
پروژه پایش حریق در پارک ملی گلستان
اجرای پروژه پایلوت با هدف پیش‌بینی حریق و جلوگیری از گسترش آن با استفاده از دوربین‌های هوشمند و سنسورهای حساس به دود، خشکی و گرمای هوا از دیگر پروژه‌های مبتنی بر هوش مصنوعی است که به دنبال سرمایه‌گذاری وزارت ارتباطات و با همکاری بخش خصوصی در سال ۹۹ اجرایی شده است.
پروژه هوشمندسازی مزارع کشاورزی
پروژه پایلوت هوشمندسازی مزارع کشاورزی در استان البرز با همکاری وزارت جهاد کشاورزی و بخش خصوصی و در راستای استفاده از داده‌های وضعیت خاک و هوا در انجام عملیات خاک‌ورزی، کاشت، داشت و برداشت در سال ۱۴۰۰ اجرایی شد.
پروژه اپراتوری هوشمند اعلام حریق
راه‌اندازی یک اپراتور جهت پایش و اعلام حریق با استفاده از زیر ساخت‌های ارتباطی و پلتفرم اینترنت اشیاء و اتصال پنل‌های موجود در ساختمان‌ها به سامانه نظارتی حریق در سازمان آتش‌نشانی از دیگر طرح‌های اجرا شده در این حوزه است.
