تقلبی به نام کم‌کردن کیلومترشمار خودروها!

بنگاهداران اتومبیل حکایتی شیرین و تکراری را از سال‌ها قبل برای خریداران اتومبیل می‌گویند و بر آن پافشاری می‌کنند، حکایتی نخ‌نما که برخی اوقات باعث خنده خریدار اتومبیل هم می‌شود.

بنگاهداران رسم‌شان بر این است که می‌گویند «این ماشین مال یک خانم دکتر بوده که فاصله 500 متری بین خانه و مطب را با آن طی می‌کرده و از بس سر خانم دکتر شلوغ بوده و بیمارها راحتش نمی‌گذاشتند، او حتی فرصت رفتن به یک مسافرت کوتاه تا «اوشان- فشم» را نداشته است، می‌گویید نه؟! بفرمایید کیلومترشمار آن را نگاه کنید، خودتان متوجه می‌شوید که این اتومبیل در حد صفر کیلومتر است و فقط 30 هزار کیلومتر کار کرده است…» و خلاصه با این حرف‌ها خریدار را مجبور می‌کنند سرش را داخل اتومبیل‌ها مثلا ۶،۵ سال کار کرده کند و با شگفتی تمام ببیند که این اتومبیل در این ۵، ۶ سال فقط ۳۰ هزار کیلومتر کار کرده است. البته این روزها خیلی‌ها متوجه این بلوف قدیمی شده‌اند و گوش‌شان به این حرف‌ها نیست و خودرو را براساس مدل و قیمت بازار می‌خرند. با این حال بنگاهداران اتومبیل حاضر نیستند از این سنت دیرینه رکب‌زنی خودشان کوتاه بیایند، زیرا بسیاری از آنها با کسانی که می‌توانند کیلومتر شمار را دستکاری کرده و کیلومترها را به عقب برگرداند، آشنا هستند و به این دلیل است که گاهی در دادسراها شکایت‌هایی با عنوان «دستکاری در کیلومترشمار» مطرح می‌شود. در گزارش امروز تلاش داریم شما را با پدیده کیلومترشمار و حاشیه‌های آن آشنا کنیم و در این زمینه هم توضیحاتی برای‌تان داریم.

کیلومترشمار را بهتر بشناسیم

کیلومترشمارهای مکانیکی سال‌های سال راه‌ها را گز کرده‌اند. این کیلومترشمارها با اینکه منسوخ شده‌اند اما به علت سادگی‌شان بسیار جالب هستند. کیلومترشمار مکانیکی از چیزی تشکیل نشده است جز یک چرخ دنده با ضریب چرخش باورنکردنی. امروزه کیلومترشمارهای دیجیتال با هزینه کمتر و تجهیزات بیشتر، جایگزین کیلومترشمارهای مکانیکی شده‌اند، ولی به اندازه آنها جالب نیستند.کیلومتر شمارهای مکانیکی به وسیله کابلی انعطاف‌پذیری که از فنر بسیار فشرده ساخته شده است، می‌چرخند. این کابل معمولا داخل یک روکش فلزی محافظ که یک لایه لاستیکی هم دارد، می‌چرخد. در دوچرخه‌ها، یک چرخ کوچک که به چرخ دوچرخه چسبیده است، این کابل را می‌چرخاند و ضریب چرخش کیلومترشمار به اندازه این چرخ کوچک بستگی دارد. در خودروها، چرخ دنده‌ای که به شفت خروجی گیربکس متصل است، این کابل را می‌چرخاند. کابل، چرخش را به صفحه کیلومترشمار و از آنجا به شفت ورودی کیلومترشمار منتقل می‌کند.

نقش چرخ‌دنده‌ها در کیلومترشمار

کیلومترشمار از 3 چرخ‌دنده مارپیچ استفاده می‌کند تا به ضریب چرخش خودش یعنی 1690 در برابر ۱ دست پیدا کند. شفت ورودی، نخستین چرخ‌دنده مارپیچ را که به یک چرخ‌دنده گرد وصل است، می‌چرخاند. چرخش کامل چرخ دنده مارپیچ، فقط یک دندانه از چرخ دنده گرد را رد می‌کند. این چرخ دنده، یک چرخ دنده مارپیچی دیگر را به حرکت در می‌آورد که خود آن هم یک چرخ دنده گرد دیگر را می‌چرخاند. چرخ‌دنده آخر به دندانه شاخص‌های رقمی کیلومترشمار متصل است. هر شاخص دارای یک ردیف دندانه در یک طرف و ۲دندانه مجزا در طرف دیگر است. وقتی ۲دندانه مجزا به چرخدنده پلاستیکی سفید نزدیک می‌شوند، یکی از دندانه‌ها داخل دندانه‌های ردیفی می‌افتد و به همراه شاخص رقمی می‌چرخد تا زمانی که دندانه رد شود.

همین چرخ دنده با یکی از دندانه‌های شاخص رقمی بزرگتر درگیر می‌شود و آن را ۰/۱ دور می‌چرخاند. حالا متوجه می‌شوید که چرا وقتی کیلومترشمار می‌خواهد اعداد بزرگ را نمایش بدهد (مثلا بین ۱۹/۹۹۹ و ۲۰ هزار) عدد ۲ که در سمت چپ قرار دارد، نمی‌تواند با سایر اعداد به‌طور کامل در یک ردیف قرار گیرد. کمی تاخیر چرخ‌دنده که در دنده‌های کمکی سفید وجود دارد، از تراز بودن کامل اعداد جلوگیری می‌کند. معمولا مسافت پیموده شده باید به ۲۱ هزار کیلومتر برسد تا اعداد دوباره در یک خط قرار گیرند. شاید دیده باشید که اعداد اینگونه کیلومترشمارهای مکانیکی را می‌توان تغییر داد. وقتی اتومبیل با دنده عقب حرکت می‌کند، کیلومترشمار هم در جهت عکس کار می‌کند. کلک دیگری که می‌توان زد، وصل کردن کابل کیلومترشمار به یک دریل و چرخاندن آن در جهت عکس است تا مسافت پیموده کم شود.

تقلبی به نام « برگشت کیلومترها به عقب!! »

یک تقلب رایج درباره اودومتر، تغییر دادن عدد نشان داده شده به‌وسیله آنهاست که معمولا به آن «کلاکینگ» می‌گویند. این‌کار برای کمتر جلوه دادن مقدار مسافت طی شده به‌وسیله خودرو انجام می‌شود و در نتیجه می‌توان قیمت ظاهری خودرو را افزایش داد. بیشتر خودروهای امروزی اودومترهای دیجیتال دارند که مسافت طی شده را در ماجول کنترل موتور ذخیره می‌کند. بدین ترتیب دستکاری مسافت طی شده سخت (ولی نه غیرممکن) می‌شود. درباره اودومارهای مکانیکی می‌توان آنها را از خودرو جدا کرد و ارقام را به عقب برگرداند یا می‌توان سیم متصل به آن را جدا کرد و به یک زوج اودومتر- سرعت‌سنج دیگر متصل کرد.

در اودومترهای امروزی مسافتی را که خودرو به سمت عقب حرکت می‌کند نیز به مقدار اودومتر اضافه می‌کنند تا مقدار نشان داده شده به‌طور دقیق مقدار استفاده و استهلاک خودرو را نشان دهد(در خودروهای قدیمی‌تر می‌توان با حرکت به سمت عقب مقدار عدد نشان داده شده را کاهش داد). قیمت فروش یک خودرو تحت‌تاثیر عدد نشان داده شده اودومتر است اما از آنجایی که اودومترها در کنترل مالک خودرو هستند، به‌طور ذاتی غیر ایمن هستند. بسیاری از قانونگذاران قوانینی تصویب کرده‌اند که افرادی را که اعداد اودومتر را تغییر می‌دهند، جریمه کنند. در امریکا و بسیاری از کشورهای دیگر از مکانیک‌ها خواسته می‌شود تا هر موقع خودرویی تعمیر شد، مقدار کیلومترشمار آن را ثبت کنند. پس از آن شرکت‌هایی مثل «کار فکس» از این اطلاعات استفاده می‌کنند تا به خریداران خودرو برای فهمیدن اینکه آیا اودومتر به عقب برگردانده شده است یا نه کمک کنند.

اعتماد به میزان کارکرد خودرو بر اساس ادعای مالک

متاسفانه بسیاری از فروشنده‌ها با دستکاری کیلومتر و پایین آوردن میزان کارکرد اقدام به فروش خودرو با قیمتی گرانتر از ارزش واقعی آن می‌نمایند. در این صورت هم خودرو را گرانتر خریده‌اید و هم بدلیل کارکرد زیاد هزینه‌های نگهداری بیشتری را در آینده متحمل خواهید شد. حتی در بسیاری موارد با چک کردن ای سی یو هم امکان تشخیص میزان کارکرد واقعی میسر نیست. پس تنها به کیلومتر اعلامی بسنده نکنید. شرایط سلامت کلی خودرو را در نظر بگیرید، گاهی با مراجعه به نمایندگی که خودرو مذکور در آن سرویس میشده و مشاهده‌ سوابق می‌توان به حدود کیلومتر واقعی پی برد. حتی می‌توانید فاکتورهای قدیمی را از مالک بخواهید و با یک آنالیز ساده نتیجه‌گیری کنید. معمولاً کیلومتر به همراه تاریخ مراجعه در فاکتورهای نمایندگی ذکر می‌شود. به عنوان مثال خودرویی 4 ساله که دو سال قبل تسمه تایمش در کیلومتر 60 هزار تعویض شده و اکنون بعد از گذشت 2 سال از آن تاریخ، ادعای کیلومتر 80 هزار دارد کاملاً مشکوک است! هوشیار باشید. گاهی خودرویی کیلومتر بسیار پایین را نشان می‌دهد ولی با کمی دقت متوجه می‌شوید 90 درصد لاستیک‌ها تمام شده، دور فرمانش رفته و یا کناره صندلی راننده ساییده شده، خوب مشخصاً کاسه‌ای زیر نیم کاسه است! هر چند فروشنده می‌تواند با استفاده از روکش صندلی و فرمان و یا تعویض لاستیک‌ها شما را فریب بدهد و در کیلومترهای بالای صد هزار هم تشخیص حقیقت گاهی غیر ممکن می‌شود ولی حداقل در موارد خیلی مشخص می‌توان جلوی فریب خوردن را گرفت.

مخترعان مشهور کیلومترشمار

اگرچه نام «بنجامین فرانکلین»، فیلسوف و دانشمند امریکایی در زمره کسانی است که کیلومترشمار را اختراع کرده‌اند، اما براساس شواهد و اسناد تاریخی نوشته‌اند که حدود ۲هزار سال قبل از میلاد مسیح در یونان، ساخت وسیله‌ای به نام کیلومترشمار به‌وسیله شخصی به نام «ارشمیدس» (نه آن ارشمیدس شیمیدان که در ۲۱۲ سال قبل از میلاد متولد شد) در یونان ساخته شده است و بعد از آن از «لئوناردو داوینچی» نیز به‌عنوان یکی از سازندگان و مخترعان کیلومترشمار سخن به میان رفته است، اما جهان امروز کیلومترشمارهایی را که از آن در صنعت اتومبیل‌سازی استفاده می‌شود به نام «بنجامین فرانکلین» امریکایی می‌شناسد. بنجامین همان کسی است که تصویر او را روی بیشتر دلارهای امریکایی تماشا می‌کنید و یکی از معتبرترین نام‌ها در فرهنگ، اقتصاد و سیاست امریکا به شمار می‌رود.

به این بهانه نگاهی گذرا به زندگی و آثار سازنده و مخترع کیلومترشمار می‌پردازیم. بنجامین فرانکلین، متولد ۱۷ ژانویه ۱۷۰۶ یکی از پدران بنیانگذار ایالات متحده است. فرانکلین دانشمند، نویسنده برجسته و چاپخانه‌دار، طنزنویس، نظریه‌پرداز سیاسی، سیاستمدار، رییس پست، مخترع، فیزیکدان، فعال مدنی و دیپلمات بود. به عنوان یک دانشمند او یکی از چهره‌های بزرگ در روشنگری امریکا و تاریخ فیزیک برای کشف‌هایی که کرده بود و نظریه‌هایش در زمینه برق است. میله برق‌گیر، عینک دو کانونی، اجاق گاز فرانکلین، کیلومترشمار اتومبیل و شیشه آرمونیکا از اختراعات او هستند. همچنین او نخستین کتابخانه عمومی در امریکا و نخستین ایستگاه آتش‌نشانی «پنسیلوانیا» را ایجاد کرد. فرانکلین لقب نخستین امریکایی را برای تلاش‌های خستگی‌ناپذیرش برای اتحاد امریکا به دست آورد. به عنوان نویسنده و سخنگوی کلونی‌های متعدد در لندن، بعد به عنوان نخستین سفیر امریکا در فرانسه، مثالی از مردم امریکا برای دنیا بود.

فرانکلین که به سطح کار خود در شهرش افتخار می‌کرد، روزنامه‌نگار و چاپخانه‌داری موفق در فیلادلفیا، پیش‌روترین شهر در کلونی‌ها شد. او با انتشار کتاب «ریچارد آلماناک فقیر» و «پنسیلوانیا گازت» درآمد قابل‌توجهی کسب کرد. او شهرت بین‌الملی علمی قابل‌توجهی به دلیل آزمایش‌هایش در زمینه الکتریسیته و اختراع‌های معروفش، به‌ویژه برق‌گیر پیدا کرد و نقش عمده‌ای در ایجاد دانشگاه «پنسیلوانیا» داشت و به عنوان نخستین سرپرست جامعه فیلسوفان امریکایی انتخاب شد. فرانکلین یک قهرمان ملی لقب گرفت، زمانی که تلاش‌هایی برای حذف قانون نامحبوب برچسب‌ها را در پارلمان رهبری کرد، به‌وسیله بسیاری برای نمایندگی امریکا در فرانسه مورد تحسین قرار گرفت و یکی از مهم‌ترین مهره‌ها در توسعه دوستانه روابط فرانسه ـ امریکا بود. سال‌ها مسئول ارتباط بریتانیا با کلونی‌ها بود، همین موضوع به او این امکان را داد که اولین شبکه ارتباط ملی را راه‌اندازی کند. او در اواخر عمرش تمامی برده‌هایش را به فروش رساند و یکی از معروف‌ترین شخصیت‌های ضدبرده‌داری شد. زندگی رنگارنگ او و میراث دستاوردهای علمی و سیاسی‌اش و لقب یکی از تاثیرگذارترین پدران امریکا، همگی خود را در گرامی‌داشتن یاد او در سکه‌ها و اسکناس‌ها؛ کشتی‌های جنگی؛ نام بسیاری شهرها، روستاها، مراکز آموزشی و شرکت‌ها بیش از ۲۰۰ سال پس از مرگش زنده نگه داشته است.

کیلومترشمارهای عهد «داوینچی»

انسان امروز از پدیده‌ها و وسایلی استفاده می‌کند که بیشتر تصور می‌شود در همین چند دهه پیش اختراع شده‌اند، حال آنکه وقتی ریشه‌های این پدیده‌ها را جستجو می‌کنید، سر از تاریخ درمی‌آورند، وسیله‌ای مثل کیلومترشمار، انسان را به همین اشتباه اولیه دچار می‌کند و تا درباره آن کمی مطالعه می‌کنید متوجه می‌شوید که چینی‌های عهد باستان از این وسیله در زندگی روزمره خود استفاده می‌کرده‌اند. با این حال خوب است بدانید که کیلومتر شمار یا مایلومتر مسافتی را که یک خودرو حرکت کرده است، نشان می‌دهد. این وسیله ممکن است الکتریکی، مکانیکی یا ترکیبی از هر ۲ اینها باشد. لغت اودومتر از واژه‌های یونانی «هودوس» به معنای «راه یا دروازه» و واژه «مترون» به معنای «اندازه مشتق» گرفته شده است. در خودروهای ابتدایی حداکثر عدد ۹۹۹۹۹ کافی بود، ولی با پیشرفت خودروها به یک رقم بیشتر احتیاج بود. وقتی که عدد نشان داده شده به بیشترین مقدار خود می‌رسد، ادومتر دوباره از صفر شروع به کار می‌کند.

در بیشتر خودروهای امروزی یک مسافت‌سنج نیز موجود است. بر خلاف ادومتر، مسافت‌سنج در هر لحظه قابل صفر کردن است و بنابراین این امکان را می‌دهد تا مسافت طی شده در یک سفر یا در قسمتی از سفر را اندازه‌گیری کرد. در گذشته اودومترها کاملا مکانیکی بوده‌اند اما در بیشتر خودروهای امروزی به شکل الکتریکی هستند. خودروهای لوکس معمولا چند مسافت‌سنج دارند. بیشتر مسافت‌سنج‌ها حداکثر مقدار ۹۹۹۹ را می‌توانند نشان دهند. با استفاده از مسافت‌سنج می‌توان مسافتی را که با هر باک بنزین خودرو می‌توان طی کرد، اندازه گرفت. بدین ترتیب به راحتی می‌توان بازدهی انرژی خودرو را با دقت خوبی زیرنظر داشت. استفاده رایج دیگر مسافت‌سنج این است که با صرف‌نظر از آن در هر مرحله از سفر می‌توان فهمید که چه موقع باید پیچید.

احتمالا نخستین شواهد استفاده از اودومتر را می‌توان در کار «هایپلینی و استرابون» یافت. هر ۲ نویسنده فاصله راه‌هایی را که اسکندر مقدونی طی کرده است و به‌وسیله ۲ نفر از فاصله‌سنج‌های او «دیوگنتوس» و «بائتون» اندازه گرفته‌اند، در کتاب‌های خود نوشته‌اند. دقت اندازه‌گیری‌های این ۲ فاصله‌سنج نشان می‌دهد که آنها از یک ابزار مکانیکی استفاده کرده‌اند. برای مثال فاصله بین ۲ شهر «هیکاتومپیلوس» و «الکسانریا آریون» که بعدها به قسمتی از راه ابریشم تبدیل شد، به‌وسیله فاصله‌سنج‌های اسکندر ۵۲۹ مایل انگلیسی اندازه‌گیری شده است که با اندازه واقعی آن، ۵۳۰ مایل انگلیسی، فقط ۰/۴درصد اختلاف دارد. از آنجایی که این تفاوت‌های کم با توجه به تغییراتی که در جاده‌ها در ۲۳۰۰ سال گذشته رخ داده‌اند، قابل‌توجیه است، دقت کلی این اندازه‌گیری‌ها ایجاب می‌کند این فاصله‌سنج‌ها از یک ابزار پیچیده استفاده می‌کرده‌اند، هر چند به استفاده از چنین ابزاری به طور مستقیم اشاره‌ای نشده است. «لئوناردو داوینچی» نیز سعی کرد مطابق این توصیفات این دستگاه را بسازد اما نتوانست. بعدها «بنجامین فرانکلین» نمونه خود را ساخت. او هنگامی که با کالسکه به مسافرت می‌رفت یک «اودومتر ساده» را ساخت. او می‌خواست بداند چه مقدار و با چه سرعتی حرکت کرده است؟ اودومتر به شکلی که در سیستم‌های جدید استفاده می‌شود، در آن برای کنترل هر رقم یک چرخ‌دنده جدا وجود دارد. در سال 1847 میلادی به‌وسیله «ویلیام کلایتون» با کمک «اوسون پرات» ساخته شده است. او اودومتر را برای شمارش تعداد چرخش‌های چرخ‌های واگن‌های اولیه ساخت. اودومتر حداقل ۲ چرخ‌دنده داشت، یکی که هر یک چهارم مایل می‌چرخید و دیگری که هر ۱۰ مایل می‌چرخید.

استفاده از «جی‌پی‌اس» به عنوان اودومتر

به‌تازگی ورزشکاران به این نتیجه رسیده‌اند که با استفاده از اودومترهایی که از یک گیرنده «جی‌پی‌اس.آر» (جی‌پی‌اس) استفاده می‌کنند، می‌توان به طور بسیار دقیقی مسافت‌های طی شده در فعالیت‌های ورزشی را اندازه‌گیری کرد. در حالی که این وسیله درواقع قدم‌ها را نمی‌شمارد ( از هیچ پاندولی استفاده نشده است) یک اودومتر پیشرفته می‌تواند مسافت طی شده را به‌طور دقیق تا حدود ۱۱۰۰ مایل (بر حسب مدل این عدد ممکن است به ۱۱ هزار مایل نیز برسد) محاسبه کند. ۱۱ هزار مایل تقریبا مسافت طی شده در ۲ قدم است (۱/۶۰۹ متر). اودومترهای متریک دقیق دقتی تا حدود ۱۱۰۰ یا ۱۱هزار کیلومتر یعنی به ترتیب ۱۰ یا ۱ متر دارند. همچنین با استفاده از اودومترهای «جی‌پی‌اس» می‌توان با هزینه بسیار پایینی دریافت که سرعت‌سنج و اودومتر خودرو درست عمل می‌کنند.

کیلومترشمارهای کامپیوتری دوچرخه‌ها

اگر سری به یک دوچرخه فروشی بزنید، به احتمال زیاد هیچ کیلومترشمار یا سرعت‌سنج کابلی نخواهید دید؛ در عوض، دوچرخه‌های کامپیوتری به چشم‌تان خواهد خورد. در دوچرخه‌های کامپیوتری یک آهنربا به یکی از چرخ‌ها و یک مبدل نیز به دوشاخه چرخ وصل شده است. با هر چرخش چرخ، آهنربا یک‌بار از جلوی مبدل رد می‌شود و جریان برقی با ولتاژ پایین در مبدل تولید می‌کند. کامپیوتر تعداد این پالس‌ها یا افزایش ولتاژها را می‌شمرد و از آنها برای محاسبه مسافت پیموده شده استفاده می‌کند. اگر تا به حال یکی از این دوچرخه‌ها را سر هم کرده باشید، می‌دانید که باید کامپیوتر آنها را مطابق با محیط چرخ‌ها برنامه‌ریزی کنید. محیط چرخ برابر است با مسافت پیموده شده در یک گردش کامل چرخ. هر بار که کامپیوتر متوجه یک پالس می‌شود، یک رقم به کل مسافت پیموده شده اضافه کرده و عدد جدید را روی صفحه نمایش نشان می‌دهد.

بسیاری از خودروهای مدرن نیز از سیستمی نظیر این استفاده می‌کنند ولی به جای داشتن یک مبدل مغناطیسی روی چرخ، از یک چرخ‌دنده که به شفت خروجی گیربکس متصل است و یک حسگر مغناطیسی که پالس‌های ناشی از ردشدن دندانه‌های چرخ‌دنده را می‌شمارد، استفاده می‌کنند. بعضی خودروها از یک صفحه روزنه‌دار و یک مبدل لیزری استفاده می‌کنند، درست مثل موس کامپیوتر. در اینجا نیز مانند مثال دوچرخه، کامپیوتر خودرو با هر پالسی که دریافت می‌کند متوجه مسافت پیموده شده می‌شود و از این اطلاعات برای نشان دادن ارقام جدید روی صفحه کیلومترشمار استفاده می‌کند.

یکی از موارد جالب درباره کیلومترشمارهای کامپیوتری خودرو، نحوه انتقال اطلاعات به صفحه کیلومترشمار است. به جای اینکه یک کابل چرخنده سیگنال مربوط به مسافت را منتقل کند، اطلاعات مربوط به مسافت (در کنار بسیاری اطلاعات دیگر) از طریق یک کابل مجزا که به واحد کنترل موتور متصل است، به صفحه کیلومترشمار منتقل می‌شود. خودرو شبیه یک شبکه کامپیوتر محلی است که ابزارهای متفاوتی به آن متصل است. برخی ابزارهایی که می‌توانند به شبکه کامپیوتری خودرو متصل شوند، عبارتند از: واحد کنترل موتور، سیستم کنترل آب و هوا، صفحه کیلومتر، شیشه بالابرهای برقی، رادیو، سیستم ترمز ضدقفل، ماژول کنترل کیسه‌های هوا، ماژول کنترل بدنه (که لامپ‌های داخل کابین و… را کنترل می‌کند) و ماژول کنترل گیربکس.