جعل و تقلب مقالات علمی زیر ذره‌بین ابزار فناورانه یک استارتاپ

وبگاه یکپارچگی علمی آرگوس (Argos)، که در سپتامبر (شهریور، مهر) توسط سای‌تی‌لیتی (Scitility)، شرکت فناوری واقع در شهر اسپارکس آمریکا راه‌اندازی شد، به مقالات بر اساس سوابق چاپی نویسندگان آنها و اینکه آیا مقاله به پژوهش‌هایی که قبلاً انتشار آن‌ها بازپس‌گیری شده‌ استناد می‌کند یا خیر، امتیاز می‌دهد. مقاله‌ای که دارای «خطر زیاد» محسوب می‌شود، ممکن است چند نویسنده داشته باشد که پژوهش‌های دیگرشان به دلایلی مرتبط با مثلاً سوءرفتار بازپس‌گیری شده‌اند. کسب امتیاز خطر زیاد به این معنا نیست که یک مقاله کیفیت پایینی دارد؛ اما نشان می‌دهد باید آن را بررسی کرد.

آرگوس یکی از ابزارهای رو به فزونی در زمینه ایجاد یکپارچگی پژوهشی است که با هدف شناسایی مقالات با علامت خطر توسعه داده شده است. یکی از این ابزارها عبارت‌اند از پِیپِر میل اِلارم (Papermill Alarm) ساخته شرکت کلیِر اِسکایز (Clear Skies) و سیگنالز (Signals) ساخته شرکت ریسِرچ سیگنالز (Research Signals) که هر دو در لندن واقع‌اند.

سازندگان چنین نرم‌افزارهایی ابزارهای غربالگری پیش‌نویس نهایی مقالات خود را به ناشران می‌فروشند، به همین دلیل معمولاً تمایلی به نام بردن از مجلات متقلب ندارند؛ اما آرگوس که به افراد حساب‌های رایگان ارائه می‌کند، اولین ابزاری است که بینش‌های عمومی را نشان می‌دهد.

اریک دو بور (Erik de Boer)، یکی از بنیانگذاران سای‌تی‌لیتی، می‌گوید: می‌خواستیم نوعی فناوری بسازیم که قادر باشد الگوهای پنهان را ببیند و شفافیت را به این حوزه بیاورد. آرگوس تا اوایل اکتبر (مهر) بیش از ۴۰ هزار مقاله با خطر زیاد و ۱۸۰هزار مقاله با خطر متوسط را معرفی کرد؛ همچنین بیش از ۵۰ هزار مقاله را که انتشار آن‌ها بازپس‌گیری شده بود، نمایه کرده است.

رتبه‌بندی میزان خطر برای ناشران

تحلیل آرگوس نشان می‌دهد شرکت انتشارات مصری‌بریتانیایی هینداوی (شرکت تابعه انتشارات وایلی در لندن که اکنون تعطیل شده است) دارای بیشترین حجم و نسبت مقالاتی است که انتشار آن‌ها بازپس‌گیری شده است (نمودار «ناشران در معرض خطر» را در پایین ببینید)؛ این تعجب‌آور نیست، زیرا وایلی بیش از ۱۰ هزار مقاله منتشرشده توسط هینداوی را طی دو سال گذشته در پاسخ به نگرانی‌های مطرح‌شده از سوی دبیران بازپس گیری کرده است. این بیش از ۴ درصد از کل سبد نشر یادشده در دهه گذشته را تشکیل می‌دهد. یکی از مجلات آن، پزشکی مکمل و جایگزین مبتنی بر شواهد (Evidence-based Complementary and Alternative Medicine)، ۷۴۱ مقاله را بازپس گیری کرده است که بیش از ۷ درصد از خروجی آن است.

ناشران در معرض خطر

نمودار زیر، اسامی ناشرانی را نشان می‌دهد که به استناد آرگوس از ۲۰۱۴ تا ۲۰۲۴ میلادی بیشترین تعداد و نسبت مقالات دارای خطر زیاد را داشته‌اند.

رنگ قرمز: مقالات دارای خطر زیاد

رنگ آبی: مقالات بازپس‌گیری شده

نگاهی به نمودار بالا نشان می‌دهد، انتشارات شناخته‌شده‌ای مانند الزویر یا حتی اسپرینگ نیچر تا چه حد مقالاتی منتشر کرده‌اند که شائبه تقلب یا بازپس‌گیری مقالات نویسندگان پیشین آنها وجود داشته است.

رتبه‌بندی میزان خطر برای مجلات

آرگوس میزان خطر را برای مجلات نیز ارائه کرده است. جای تعجب نیست که مجلات منتشرشده از سوی هینداوی هم از نظر تعداد و هم نسبت مقالاتی که بازپس‌گیری شده‌اند توجه را به خود جلب می‌کنند، در حالی که مجلات دیگر موارد بسیاری دارند که از نظر آرگوس به عنوان کارهای پرخطر شناسایی شده‌اند (نمودار «مجلات در معرض خطر» را در پایین ببینید).

از نظر حجم، مجله گزارش‌های علمی (Scientific Reports) شرکت انتشارات آلمانی‌بریتانیایی اسپرینگر نِیچِر (Springer Nature) با ۴۵۰ مقاله با خطر زیاد و ۲۳۱ مقاله بازپس‌گیری شده، در مجموع حدود ۰.۳ درصد از خروجی‌اش، پیشتاز است.

مجلات در معرض خطر

نمودار زیر اسامی مجلاتی را نشان می‌دهد که به استناد آرگوس از ۲۰۱۴ تا ۲۰۲۴ میلادی بیشترین تعداد و نسبت مقالات دارای خطر زیاد را داشته‌اند.

رنگ قرمز: مقالات دارای خطر زیاد

رنگ آبی: مقالات بازپس‌گیری شده