جنگنده صاعقه ؛ با عقاب بمب افکن ایرانی

جنگنده صاعقه یکی از بمب‌افکن‌های تیز پرواز ایران و دومین هواپیمای جنگی ساخت مهندسان کشور است که در ادامه به معرفی مشخصات آن می‌پردازیم.

به گزارش دنده 6 ، عمده پیشرفت نظامی ایران طی چند دهه اخیر در حوزه موشکی و پدافندی بوده و از نظر نیروی هوایی و توسعه هواپیماهای جنگی، همچنان چند قدم از ابرقدرت‌های جهان عقب هستیم. البته در دو دهه اخیر، وزارت دفاع به کمک سپاه و ارتش، زمینه را برای طراحی و توسعه جنگ افزارهای متنوع و پیشرفته آماده کرده‌اند و حتی موفق شده‌ایم چندین جنگنده تولید کنیم که به نوبه خود امتیاز مثبتی برای قوای نظامی و دفاعی کشور به حساب می‌آید.

جنگنده صاعقه در خدمت ارتش

اواسط دهه ۷۰ شمسی بود که بعضی از منابع خبر طراحی و تولید یک جنگنده جدید با نام آذرخش را منتشر کردند. این جت جنگی در یک مانور با حضور رهبر انقلاب، اقدام به پرتاب بمب کرد و آزمایش خود را با موفقیت پشت سر گذاشت، اما هیچ گاه تصاویری از آن به بیرون درز نکرد. پس از بررسی جنگنده اف ۱۴ تامکت ایران، سراغ بررسی یکی از جنگنده‌های بومی کشورمان می‌رویم.

داستان توسعه جت جنگی آذرخش

کارشناسان تا مدت‌ها درگیر آذرخش بودند تا اینکه اواسط دهه 80 شمسی، اخبار و تصاویری از آن منتشر شد. هفته نامه جینز دیفنس در مارس 2000 میلادی، مدعی شد که هواپیمای جنگی آذرخش که تصور می‌شده کپی از نمونه‌های روسی و چینی است، یک نسخه بزرگ‌تر از F-5F نورثروپ گرومان با اویونیک روسی است.

در این هفته نامه آمده بود که جنگنده تازه وارد ارتش ایران یک نسخه دوسرنشین و چندمنظوره است که 10 الی 15 درصد از F-5F بزرگ‌تر بوده و برای مأموریت‌های هوا به زمین بهینه‌سازی شده است. پس از اینکه آذرخش چهره خود را نشان داد و در نمایشگاه‌های مختلف معرفی شد، متوجه شدیم که گزارش جینز دیفنس از پایه و اساس غلط است.

امروز می‌دانیم که آذرخش در واقع همان F5 با اعمال یکسری تغییرات مثبت است که از مهم‌ترین تغییر و تحولاتش می‌توان به نصب رادار گریفو با برد 93 کیلومتر و توان درگیری با دو هدف در یک زمان اشاره کرد. آذرخش همچنین مجهز به مگسک الکترونیکی و هشدار دهنده راداری شده است.

جز موارد فوق، الباقی قسمت‌های این جنگنده مشابه F5 بوده و از آن جایی که این پروژه با همکاری چین پیشرفت کرده، تحت عنوان جاده ابریشم 2 آغاز شده است. رادار آذرخش از نوع رادارهای صادراتی چین بود و اویونیک و سیستم‌های الکترونیکی‌اش از اروپا تأمین می‌شد. البته چشم بادامی‌ها تحت فشار آمریکا قرار گرفتند و از پروژه توسعه آذرخش کناره‌گیری کردند.

ماجرای توسعه جنگنده صاعقه

یک سال بعد از توسعه آذرخش بود که ریاست دانشگاه شهید ستاری، پیشنهاد طراحی و تولید یک جنگنده جدید با نام صاعقه را به رئیس جمهور وقت ایران، محمد خاتمی، مطرح کرد. علی اکبر شوقی تأکید کرد که پرواز آزمایشی این جت جنگی از اوایل سال ۸۰ شمسی آغاز می‌شود.

در ابتدا گفته شد که جنگنده صاعقه 80 (به این نام معروف بود) یک هواپیمای رهگیر دوموتوره و دوسرنشین در کلاس F-14 تامکت بوده که توسط مهندسان ایرانی به صورت کاملا بومی و داخلی طراحی شده، حال آنکه صاعقه یک جت جنگی مهندسی معکوس شده است.

مهندس شوقی به کمک یک تیم متشکل از مهندسان خبره در دانشگاه شهید ستاری و با کمک مجتمع صنعتی اوج، مراحل طراحی و ساخت پیش نمونه‌ها را آغاز کردند. در ابتدا صاعقه با چرخ‌های ساخت لهستان مجهز شد، اما در ادامه چرخ‌های ایرانی روی آن نصب گردید. صاعقه یک هواپیمای جنگی بمب افکن و الهام گرفته از F5 است که تنها تفاوت ظاهری آن‌ها در سکان عمودی دوقلوی V شکل صاعقه است. در ادامه به بررسی کامل این جت جنگی می‌پردازیم.

یشرانه جنگنده صاعقه

به اعتقاد گروهی از کارشناسان، صاعقه مجهز به موتور RD33 شده که همان موتور نصب شده روی جنگنده میگ 29 است. اگر به خروجی سه جت جنگی آذرخش، صاعقه و اف 5 نگاه کنید، متوجه خواهید شد که هر سه تا شبیه یکدیگر هستند. صاعقه مجهز به پیشرانه J85 شده که پیش‌تر روی F5 نصب شده بود.

اگر موتور صاعقه شبیه به موتور میگ 29 می‌بود، باید از نظر طول، عرض و قطر هم اندازه آن می‌شد، حال آنکه ابعاد آن دقیقا مشابه با جنگنده اف 5 است. علاوه بر این نباید خروجی ثابت F5 را با خروجی Mig-29 نادیده گرفت که تفاوت آشکاری با یکدیگر دارند. با این اوصاف می‌توان با اطمینان گفت که قلب تپنده صاعقه را یک موتور جی 85 تشکیل می‌دهد.

بیشینه قدرت این پیشرانه 5000 پوند با پس سوز است و از آن برای تجهیز چند جنگنده آموزشی استفاده شد و تنها جنگنده عملیاتی که توانست به این موتور مجهز شود، F5 بود. ایران با توجه به همین موتور بود که پیشرانه اوج را توسعه داد و مشخص نیست که چه تفاوتی بین نمونه ایرانی با J85 وجود دارد!

به نقل از برخی منابع، دم V شکل صاعقه ضمن افزایش قدرت مانورپذیری آن منجر به کاهش سطح مقطعی شده که مورد اول صحت ندارد، اما مورد دوم امری بدیهی برای چنین جنگنده ای به حساب می‌آید. البته در خصوص میزان سطح مقطعی اطلاعات دقیقی در دست نیست و براساس اف 5 می‌توان گفت که سطح مقطعی‌اش بین 2 تا 3 متر مربع است.

کابین هواپیمای بمب افکن ایران، شباهت‌های زیادی به کابین جنگنده F5 دارد و از جمله تجهیزات آن می‌توان به نمایشگر گرد رادار و مگسک الکترونیکی اشاره کرد. در یکی از نمایشگاه‌هایی که با حضور حسن روحانی برگزار شد، تصاویری از یک کابین با نمایشگرهای رنگی منتشر شد، اما باید خاطرنشان کرد که روی صاعقه همان کابین قدیمی نصب شده و کابین جدیدی که دیده می‌شود، به احتمال زیاد برای صاعقه 2 در نظر گرفته شده است.

نوع و محل نصب رادار صاعقه

هواپیمای جنگی کشورمان مجهز به رادار هشدار دهنده شده و بهبودهایی از لحاظ سامانه ناوبری تجربه کرده است. برخی شایعات به وجود یک رادار N019 میگ 29 اشاره دارند که در دماغه صاعقه نصب شده که می‌توان صحت چنین موضوعی را قطع به یقین رد کرد. اگر به اندازه دماغه اف 5 و میگ 29 نگاه کنید، متوجه خواهید شد که رادار داخل دماغه قرار نمی‌گیرد.

برای مثال اگر به تصویر شماره (2) نگاه کنید یک فروند جنگنده میگ 29 لهستانی می‌بینید که رادارش جدا شده و به وضوح مشخص است که رادار اصلا جایی در دماغه ندارد. حال ممکن است سوال مطرح شود که اگر رادار N019 میگ 29 در دماغه نیست، چه نوع راداری برای جنگنده بومی صاعقه تعبیه شده است؟

مدتی پیش در یکی از نمایشگاه‌های داخل کشور، مهندسان پرتلاش ایران از نسخه بومی یک رادار به نام اسکای رنجر رونمایی کردند. این رادار که پیش‌تر روی F7 نصب شده، 41 کیلوگرم وزن و حدود 15 تا 25 کیلومتر برد دارد. البته احتمال اینکه در نسخه بومی شده برد افزایش یافته باشد، وجود دارد.

گرچه دماغه صاعقه تغییری نسبت به قبل نکرده، اما می‌تواند محل مناسبی برای نصب اسکای رنجر باشد. این رادار در نبردهای هوایی نسبت به رادار اصلی F5 عملکرد بهتری دارد و اگر با HUD هماهنگ شود، می‌تواند به منظور محاسبه دقیق آتش توپ و شلیک موشک سایدواندر مورد استفاده قرار بگیرد.به احتمال زیاد تنها یک الی دو فروند از جت بمب افکن صاعقه مجهز به رادار اسکای رنجر شده و الباقی نسخه‌ها با همان رادار اف ۵ تولید شده‌اند. اگر برایتان سوال مطرح شده که می‌توان روی این هواپیمای جنگی رادارهای آرایه فعال یا دوربردتر نصب کرد یا خیر، باید بگوییم که پاسخ مثبت است و کشورهای زیادی از جمله پاکستان، رومانی و حتی برزیل این کار را کرده‌اند.

سلیحات و مهمات جنگنده صاعقه

ساختار و پیکربندی تسلیحاتی صاعقه دقیقا مشابه با جنگنده F5 است. برخی از مدل‌های صاعقه با یک توپ در دماغه تولید شده و بعضی دیگر با دو لوله برای توپ توسعه یافته‌اند. هفت جایگاه تسلیحاتی شامل دو عدد زیر هر کدام از بال‌ها، یکی در نوک هر بال و یکی هم زیر بدنه تعبیه شده است.

تنها سلاح هدایت شونده‌ای که صاعقه با آن رویت شده، موشک سایدواندر است و الباقی مهمات شامل راکت و بمب سقوط آزاد بوده و هیچ سلاح هواپرتاب هدایت شونده هوا به زمینی برای آن در نظر گرفته نشده است. البته امکان هماهنگ کردن برخی تسلیحات مثل موشک ماوریک یا بمب‌های اپتیکی روی این جت جنگی وجود دارد، اما این کار نیاز به تعبیه یک نمایشگر مناسب داخل کابین دارد.

علاوه بر این با وجود مگسک الکترونیک، نمی‌توان انتظار داشت که بمب و راکت هدایت شونده دقت بالایی داشته باشند و به همین خاطر نیاز به سامانه اچ یو دی دارند.

صاعقه نسخه ارتقایافته F5 است یا یک جنگنده نوساز؟

سال‌ها پیش فیلمی از خط تولید جنگنده صاعقه منتشر شد، اما نمی‌توان به این ادعا که چنین جت جنگی کاملا نوساز است، اعتماد کرد. خط تولید به نمایش گذاشته شده می‌تواند یک مرکز تعمیرات اساسی باشد که در آن بال و بدنه را به طور اساسی تعمیر می‌کنند. به اعتقاد بعضی از کارشناسان حوزه نظامی، صاعقه تولید نشده، بلکه قسمت عقب آن فقط تعویض شده است.

اگر این جنگنده کاملا از نو طراحی شده بود، می‌توانستیم تغییرات اساسی‌تری را مشاهده کنیم، اما این اتفاق نیفتاده است. البته باید در نظر داشت که ایران پتانسیل و ظرفیت ساخت جت جنگی در حد و اندازه یک اف ۵ را دارد و اینکه به احتمال زیاد صاعقه را ارتقا داده، به معنی ناتوانی در طراحی و توسعه نیست!

به هر حال اینکه معتقد باشیم صاعقه یک جنگنده نوساز بوده یا یک نسخه ارتقایافته، فرقی به حال ما نمی‌کند، چرا که موتور و کابین آن دقیقا مشابه اف ۵ بوده و از همان موتور بهره می‌برد.