دولت در باتلاق واردات بنزین
خودروهای ایرانی تا ۳ برابر استاندارد جهانی سوخت مصرف می‌کنند
مصرف سوخت خودروهای داخلی یکی از عوامل ناترازی مصرف بنزین در کشور است؛ چه عواملی مصرف بنزین در ایران را ۳ برابر استاندارد جهانی کرده‌اند؟
به گزارش دنده 6 ، سال ۲۰۱۷ با ممنوعیت واردات خودروهای خارجی و همچنین وضع مالیات‌های سنگین برای واردات و مونتاژ خودرو در سال‌های اخیر، مردم چاره‌ای جز استفاده از خودروهای داخلی نداشته‌اند. در واقع دولت برای رونق بخشیدن به صنعت خودرو همه را ملزم به استفاده از محصولات داخلی می‌دانست؛ بدون آنکه به مصرف سوخت خودروهای داخلی توجه داشته باشد.
تکنولوژی ساخت و مونتاژ خودرو در ایران چندان بروز نیست، در نتیجه مصرف سوخت خودروهای داخلی چندین برابر استاندارد جهانی است، اما این موضوع به تنهایی دلیل کمبود سوخت در سالیان اخیر نیست و عواملی نظیر عدم تمرکز برای توسعه CNG، عدم توسعه و پیشرفت پالایشگاه‌ها و استفاده گسترده مردم از وسایل نقلیه شخصی را می‌توان علت کمبود بنزین دانست.
خودروهای داخلی سالانه ۵ میلیارد دلار سوخت مصرف می‌کنند
دکتر مسعود پزشکیان، رئیس جمهور وقت، در بخشی از نخستین نشست خبری خود در خصوص میزان مصرف سوخت خودروهای داخلی و واردات بنزین گفت که بحث‌های در خصوص ناترازی مصرف سوخت در کشور وجود دارد، یکی از عوامل اصلی ایجاد چنین ناترازی‌هایی در کشور مصرف بی‌رویه بنزین، گاز و برق در کشور است. دولت در پرداخت حقوق مصوب بازنشسته‌ها ناتوان است، که یکی از علت‌های اصلی آن تخصیص بخش زیادی از بودجه برای واردات بنزین است، در واقع اگر ما بتوانیم مصرف اضافه انرژی را محدود کنیم، فشار سنگینی از روی دولت برداشته می‌شود و می‌توان مبلغی را که در این زمینه صرفه‌جویی می‌شود را به بازنشستگان، معلمان، گندم و نهاده تخصیص داد.
مصرف سوخت خودروهای داخلی فراتر از حد انتظار بوده و دولت مجبور است برای تامین بنزین این خودروها، سالانه ۵ میلیارد دلار بنزین وارد کند.
مصرف سوخت خودروهای داخلی چقدر است؟
درست است که رئیس جمهور از واردات ۵ میلیارد تومانی بنزین خبر داده، اما آیا این ارقام ذکر شده واقعی هستند؟ براساس آمار منتشر شده در سال ۱۴۰۲، تنها ۲ میلیارد دلار ارز به واردات بنزین تخصیص داده شده و اگر آمار رئیس جمهور مربوط به سال ۱۴۰۳ باشد، باز هم رقم ۵ میلیارد دلار، رقم بسیار بزرگی است که تنها برای واردات بنزین، مبلغ غیر واقعی به نظر می‌رسد.
در متن قانون بودجه سال ۱۴۰۳ نوشته شده است که به منظور تأمین فراورده‌های نفتی مورد نیاز کشور، به شرکت‌های دولتی تابعه ذی ربط وزارت نفت اجازه داده می‌شود، با رعایت اصل پنجاه و سوم (۵۳) قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، ضمن به کارگیری راهکار‌های بهینه‌سازی، مطابق دو بند زیر جهت کاهش نیاز به واردات بنزین اقدام کنند:
۱ ـ خرید و معاوضه و یا تهاتر فراورده‌های نفتی وارداتی با فراورده‌های نفتی صادراتی تا سقف هشتصد هزار میلیارد ریال از طریق منابع تبصره (۸) این قانون.
۲ ـ خرید و فروش، معاوضه و یا تهاتر فراورده‌های نفتی دریافتی از واحد‌های تولید داخلی فراورده‌های نفتی با خوراک تحویلی به آنها تا سقف ششصد هزار میلیارد ریال در قالب ردیف درآمدی و هزینهای مشخص
براساس مفاد قانون پیش‌بینی شده برای بودجه امسال، وزارت نفت در سال جاری برای تامین بنزین (واردات از خارج و خرید بنزین از پالایشگاه‌های داخلی)، می‌تواند تا ۱۴۰ میلیارد تومان بودجه دریافت کند. که براساس نرخ تسعیر ارز (۲۸ هزار و ۵۰۰ تومان)، حدود ۴.۹ میلیارد دلار خواهد شد. در واقع مصرف سوخت خودروهای داخلی و خارجی و سایر اقلامی که به بنزین احتیاج دارند، سالانه به ۵ میلیارد دلار می‌رسد؛ اما همه این مبلغ به واردات بنزین تخصیص پیدا نمی‌کند و بخش زیادی از آن توسط پالایشگاه‌های داخلی تامین می‌شود.
در نتیجه نه در سال گذشته و نه در سال جاری دولت برای واردات بنزین ۵ میلیارد دلار هزینه نکرده است.
سالانه چند میلیارد دلار صرف واردات بنزین می‌شود؟
براساس داده‌ها و آمار منتشر شده از سوی وزارت نفت و واردات ۲ میلیارد دلاری بنزین در سال گذشته، برآورد می‌شود که واردات بنزین در سال جاری به حدود ۳ میلیارد دلار افزایش یابد که رقم بالایی است. از آنجایی که درآمدهای ارزی دولت محدود بوده، چند برابر بودن مصرف سوخت خودروهای داخلی می‌تواند روی هزینه‌های دولت تاثیر منفی بگذارد؛ البته بخشی یا بیشتر هزینه واردات بنزین با تهاتر پرداخت می‌شود و دولت مستقیما برای آن پولی پرداخت نمی‌کند. اما تهاتر بنزین با هر کالا صادراتی، اگر در هزینه کرد مستقیم دولت تاثیر نگذارد، در کاهش مستقیم درآمد دولت اثر گذار است.
بالا بودن مصرف سوخت خودروهای داخلی تنها دلیل تبدیل ایران به واردکننده بنزین نیست
به طور گسترده 4 عامل، نظیر تولید خودروهای پرمصرف و ناوگان حمل و نقل فرسوده، تعطیلی و یا روند کند توسعه CNG در سال‌های اخیر، کندی در تکمیل طرح‌های توسعه پالایشگاهی و عدم اجرای پروژه‌های جدید در زمینه ساخت پالایشگاه‌ها و تبدیل خودروهای شخصی به انتخاب اول مردم برای جابه‌جایی را می‌توان علل اصلی مصرف بالای سوخت در ایران دانست.
- بالا بودن مصرف سوخت خودروهای داخلی و ناوگان فرسوده ترابری
مصرف سوخت خودروهای داخلی، ۲ تا ۳ برابر استانداردهای روز جهانی است. به طور میانگین مصرف استاندارد خودروهای خارجی به ازای هر ۱۰۰ کیلومتر ۴ تا ۵ لیتر سوخت است، این رقم برای خودروهای تولید ایران به ۱۰ تا ۱۲ لیتر می‌رسد؛ حتی خودروهای توربو، نظیر دنا پلاس توربو در هر ۱۰۰ کیلومتر حدود ۱۵ لیتر سوخت می‌سوازند.
در واقع اگر دو خودروساز بزرگ داخلی، خودروهای مطابق با استاندارد مصرف سوخت جهانی تولید می‌کردند، مصرف بنزین در کشور به جای ۱۲۰ میلیون لیتر در روز، در حدود ۵۰ میلیون لیتر در روز می‌رسید و می‌توانستیم ده‌ها میلیون لیتر در روز صادرات بنزین داشته باشیم.
بحث اسقاط خودروها و موتور سیکلت‌های فرسوده، یک موضوع مهم و راهبردی در راستای کاهش مصرف سوخت است. که در سال‌های گذشته با غفلت مسئولین و فقر مردم، پشت گوش انداخته شده است.
طبق آماری که ستاد نوسازی سازمان حمل و نقل در سال گذشته منتشر کرده، بیش‌از ۲۱ میلیون خودرو سبک در کشور در حال تردد هستند که بیش‌از یک میلیون و ۳۰۰ هزار دستگاه، یعنی ۶.۲ درصد از این خودروها فرسوده هستند.
همچنین از تعداد ۱۲ میلیون و ۵۰۰ هزار موتورسیکلت در حال تردد در سراسر کشور، ۱۱ میلیون و ۲۰۰ هزار موتور سیکلت (بیش‌از ۸۹ درصد) فرسوده هستند که سهم بزرگی در مصرف سوخت و ایجاد آلایندگی را به خود اختصاص داده‌اند.
در کشور ما روزانه در حدود ۴۶ میلیون لیتر بنزین به دلیل عدم مصرف بهینه وسایل نقلیه اسراف می‌شود. در صورتی که وسایل فرسوده اسقاط شوند و محصولات جدید تولیدی مصرف بهینه‌تری داشته باشند، به راحتی می‌شود این میزان را تا ۲۷ میلیون لیتر کاهش داد.
- CNG
گازسوز کردن وسایل نقلیه راهکاری تست شده و موفق برای کاهش مصرف بنزین است. ایران کشوری با منابع گازی فراوان است، در سال‌های گذشته هم طرح‌های جالبی برای استفاده از پتانسل منابع گازی طراحی و اجرایی شد که ثمرات مثبت آن را مشاهده کردیم؛ اما در چند سال اخیر نه تنها طرح خاصی در این زمینه برنامه‌ریزی نشده، بلکه سرعت اجرایی کردن طرح‌های گذشته هم یا به کندی پیش می‌رود یا به طور کل متوقف شده است.
مثلا در سال ۱۳۹۸ مصوبه‌ای برای تبدیل شدن بیش‌از یک میلیون دستگاه خودروهای بنزین‌سوز فعال در حمل و نقل عمومی به خودروهای گاز سوز مبتنی بر CNG به صورت رایگان به تصویب رسید و در ادامه اجرایی هم شد. اما در سال‌های اخیر، اجرای این مصوبه به کندی پیش می‌رود و عملا بسیاری از مراکز تعیین شده برای اجرای این خدمات، تعطیل شده‌اند.
توسعه صنعت CNG و فرهنگ‌سازی استفاده از آن می‌توانست بار ناترازی بنزین را کم کرده و حتی این ناترازی را به کلی رفع کند، اما پیشبرد این طرح با بی‌مهری مسئولان وقت وزارت نفت مواجه شده است.
در حال حاضر روزانه بین 21 تا 23 میلیون متر مکعب گاز CNG در کشور به مصرف می‌رسد و به همین اندازه ظرفیت افزایش سهم CNG در سبد حمل و نقل کشور، با همین زیرساخت‌های فعلی وجود دارد. بنابراین سرمایه‌گذاری بر روی مصرف گاز CNG می‌تواند تا حد زیادی ناترازی مصرف بنزین در کشور را سامان بخشد.
اگر توسعه CNG متوقف نشده بود و اجرای کامل مصوبه شورای عالی اقتصاد پیگیری می‌شد، امروز می‌توانستیم حداقل مصرف روزانه CNG را به ۳۵ متر مکعب برسانیم و چیزی در حدود ۱۴ میلیون لیتر در مصرف روزانه بنزین صرفه‌جویی کنیم.
- استفاده گسترده از خودروهای شخصی
با بالا رفتن قیمت مسکن و عرضه محدود خودرو به بازار، مردم خرید و نگهداری خودرو را به عنوان یک شیوه سرمایه‌گذاری در پیش گرفتند. همین موضوع سبب شد تا اکثر مردم به خودرو شخصی دسترسی پیدا کنند. از سوی دیگر در پی عدم توسعه کمی و کیفی ناوگان حمل و نقل عمومی متناسب با نیاز مردم و افزایش بیش‌از حد بهای تمام شده بلیط هواپیما، قطار و اتوبوس، مردم را به استفاده از خودروی شخصی سوق داد.
در واقع در چنین شرایطی، استفاده از خودروهای شخصی برای جابه‌جایی درون و برون شهری به مراتب صرفه اقتصادی بیشتری برای مردم دارد. نتیجه چنین برنامه‌ای سبب افزایش افسارگسیخته تقاضای بنزین در جامعه شده است. ضمن آنکه مصرف سوخت خودروهای داخلی چندین برابر استاندارد جهانی است.
- عدم توسعه پالایشگاه‌ها
یکی از دلایل اصلی ناترازی میزان مصرف بنزین در داخل کشور، عدم توسعه پالایشگاه‌های موجود و همچنین عدم ساخت پالایشگاه‌های جدید است.
حتی پالایشگاه سرآمد نظیر مهر خلیج فارس هم این روزا مورد بی‌مهری قرار می‌گیرند و پروژه‌ای که قرار بود تا سال ۱۴۰۲ به تولید بنزین بی‌انجامد، اکنون در خوشبینانه‌ترین حالت در سال جاری شاهد بهره‌برداری از فاز نخست آن باشیم.
در خصوص نگهداری و اورهال پالایشگاه‌ها هم وزارت نفت برنامه روشنی ندارد و شاهد غیر بهینه کار کردن پالایشگاه‌ها هستیم. به طوری که چندین برابر زمان مورد نیاز، یک پالایشگاه در دوران تعمیرات به سر می‌برد و همین مسئله نیاز به واردات بنزین را تشدید کرده است.
به طور کلی کشور ایران از لحاظ وجود منابع اولیه گاز CNG و بنزین غنی محسوب می‌شود، اما تکنولوژی بهینه به کارگیری این منابع در صنعت را در اختیار ندارد، مواردی نظیر مصرف سوخت خودروهای داخلی، بنزین بی‌کیفیت، استفاده گسترده از وسیله نقلیه شخصی، فرسودگی ناوگان حمل و نقل عمومی و قیمت ارزان بنزین سبب شده است تا شاهد ناترازی مصرف بنزین در کشور باشیم؛ انتظار می‌رود تا با برنامه‌ریزی درست در این زمینه، علاوه‌بر جلوگیری از هدر رفت منابع ملی، از این راه درآمدی برای کشور حاصل آید.
