سهم غیرنمایندگی‌ها در ثبت‌سفارش
روز گذشته گمرک ایران زوایای تازه‌ای از ورود خودروهای متعلق به شرکت‌های غیرنمایندگی (گری‌مارکت‌ها) به بازار وارداتی‌ها را منتشر کرد.
طبق دستورالعمل واردات خودرو که در دی ماه سال گذشته از سوی هیات‌دولت مصوب و وزارت صنعت معدن و تجارت آن را ابلاغ کرد، فعالیت شرکت‌های غیررسمی پس از گذشت حدود یک‌سال از منع فعالیت بار دیگر از سر گرفته شد. در این بین شرکت‌های مذکور همراه با بازگشایی سایت ثبت‌سفارش اقدام به ثبت محصولات وارداتی خود کردند، حال آنکه دو ماه بعد از آن، هیات دولت بار دیگر فعالیت این دست از واردکنندگان را ممنوع کرد. حال این سوال مطرح بود که با اعلام ممنوعیت واردات خودرو از سوی شرکت‌های غیررسمی، خودروهای ثبت‌سفارش شده از سوی آنها که از دی ماه تا اسفند سال گذشته صورت گرفته چه تکلیفی خواهند داشت؟
تشریح فعالیت شرکت‌های غیررسمی
در این زمینه گمرک جمهوری‌اسلامی با انتشار ابلاغیه‌ای به گمرکات کشور به تشریح فعالیت شرکت‌های غیررسمی از زمان شروع ثبت‌سفارش تا توقف آن پرداخته است. در این ابلاغیه با تاکید دوباره بر حذف گری‌مارکت‌ها یا شرکت‌های غیررسمی از فعالیت در بازار وارداتی‌ها فایلی با ارائه ثبت‌سفارش‌های صادره از تاریخ ۱۰/ ۱۰/ ۹۶ تا ۲۴/ ۱۲/ ۹۶ برای گری‌مارکت‌ها منتشر شده است. گمرک با انتشار این فایل عنوان کرده که این ثبت‌سفارش‌ها برای اشخاص حقیقی و حقوقی غیرنمایندگی با رعایت کامل مقررات و صرفا در مهلت اعتبار اولیه ثبت‌سفارش که قابل تمدید نیز نخواهد بود، دارای اعتبار است. به این ترتیب با توجه به ابلاغیه گمرک مشخص می‌شود که شرکت‌های مذکور با توجه به مهلت در نظر گرفته شده در ثبت‌سفارش قادر خواهند بود محصولات خود را بدون مانع وارد کنند، حال آنکه طبق ابلاغیه گمرک مهلت اعتبار اولیه ثبت‌سفارش آنها قابل تمدید نیست.
تمدید ثبت‌سفارش
طبق مقررات جاری ثبت‌سفارش اولیه قابل‌تمدید است حال آنکه شرکت‌های غیررسمی قادر به تمدید ثبت‌سفارش خود نخواهند بود. اما در بند دیگر از ابلاغیه گمرک تاکید شده که ترخیص این خودروها مستلزم ارائه قرارداد خدمات پس از فروش یا نمایندگی رسمی و تایید VIN خودروها در سامانه مربوطه است.
با قرار دادن این بند در ابلاغیه گمرک به نظر می‌رسد که برخی خودروهای ثبت‌سفارش شده توسط غیرنمایندگی‌ها امکان واردات پیدا نکنند چرا که سال گذشته برخی از شرکت‌های خودروساز خارجی اقدام به ثبت نمایندگی رسمی در ایران کردند، حال آنکه با توجه به خدشه‌ای که توسط رئیس‌جمهوری ایالات‌متحده آمریکا به برجام وارد شد، این شرکت‌ها از حضور در کشورمان انصراف دادند و به‌دنبال آن مجوز نمایندگی رسمی آنها نیز باطل اعلام شد.به‌عنوان مثال سئات از جمله شرکت‌هایی بود که برای حضور در بازار خودروی کشورمان اعلام آمادگی کرد. شعبه فرعی اسپانیایی شرکت فولکس‌واگن با اعلام رسمی حضور و حتی نمایش محصولات خود در کشورمان به یکباره اعلام کرد که امکان ورود به بازار خودروی ایران را ندارد و در عوض باید روی رشد بازار خود در اروپا و سایر مناطق تمرکز کند.
اظهارات ترامپ
هرچند سخنگوی این شرکت اعلام کرد این تصمیم در پی سخنرانی دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا درخصوص تغییر سیاست در قبال ایران اتخاذ نشده است اما خروج وی از بازار ایران بعد از اظهارات ترامپ در مورد برجام صورت گرفت.در هر صورت آنچه مشخص است به‌نظر می‌رسد که برخی از شرکت‌هایی که اقدام به ثبت‌سفارش محصولاتی کرده‌اند که هم اینک مجوز نمایندگی آنها از سوی مرکز اصناف باطل شده، امکان ورود خودروهای ثبت‌سفارشی را نخواهند داشت چراکه طبق ابلاغیه گمرک، ترخیص خودروهای اشخاص حقیقی و حقوقی غیرنمایندگی مستلزم ارائه قرارداد خدمات پس از فروش با نمایندگی‌ها رسمی است.با توجه به مواردی که گمرک در ترخیص خودروهای متعلق به شرکت‌های گری‌مارکت مدنظر قرار داده با توجه به استثنائاتی که گفته شد، ورود خودروهای ثبت‌سفارش شده توسط غیرنمایندگی‌ها بلامانع است.
سهم ۲۷درصدی گری مارکت‌ها
یکشنبه گذشته مدیرکل مقررات صادرات و واردات سازمان توسعه تجارت از ثبت‌سفارش برای واردات ۸۰ هزار خودروی خارجی از دی‌ماه سال قبل خبر داد.علی علی‌آبادی تاکید کرده بود که پس از دی‌ماه و به دنبال ابلاغ مصوبه هیات‌وزیران ثبت‌سفارش خودروها به روال عادی ادامه داشته و حتی نسبت به مدت مشابه سال قبل بیشتر هم بوده است.وی حتی عنوان کرده که در سه ماه پایانی سال گذشته تقریبا به اندازه تمام سال ۱۳۹۵ خودرو ثبت‌سفارش شده است.
طبق فایلی که گمرک از ثبت‌سفارش خودرو از تاریخ ۱۰/ ۱۰/ ۹۶ تا ۲۳/ ۱۲/ ۹۶ توسط شرکت‌های غیرنمایندگی منتشر کرده، این شرکت‌ها در مجموع برای ۲۱ هزار و ۸۰۰ دستگاه خودرو به ارزش ۳/ ۳ میلیارد دلار اقدام به ثبت‌سفارش کرده‌اند. حال با توجه به اظهارات علی آبادی که عنوان کرده در سه ماه آخر سال برای واردات ۸۰ هزار دستگاه خودرو ثبت‌سفارش صورت گرفته، سهم غیرنمایندگی‌ها از این میزان ۲۷ درصد ارزیابی می‌شود.
بخش اعظم ثبت‌سفارش
با توجه به اینکه گمرک ارزش دلاری ۲۱ هزار و ۸۰۰ دستگاه خودرو را ۳/ ۳ میلیارد دلار اعلام کرده، به این ترتیب میانگین هر دستگاه خودرو ۱۵۱ هزار دلار برآورد می‌شود حال آنکه در دستورالعمل دی‌ماه سال گذشته هیات‌دولت ثبت‌سفارش خودروهای بالای ۴۰ هزار دلار ممنوع اعلام شد. به این ترتیب به‌نظر می‌رسد رقم ۳/ ۳ میلیارد دلار برای ثبت‌سفارش ۲۱ هزار و ۸۰۰ خودرو بزرگنمایی یا اشتباه محاسباتی گمرک باشد.بدین ترتیب بخش اعظم ثبت‌سفارش‌های صورت گرفته به نمایندگی‌های رسمی تعلق دارد و غیرنمایندگی‌ها سهم کمتری برای خود رقم زده‌اند. شرکت‌های غیرنمایندگی تا پیش از ابلاغ دستورالعمل کنترل بازار ارز از سوی معاون‌اول رئیس‌جمهوری در تاریخ ۱۲ دی‌ماه سال ۹۵، فعالیت قانونی داشتند حال آنکه ثبت‌سفارش برای واردات خودرو توسط این شرکت‌ها با ابلاغ دستورالعمل مذکور ممنوع اعلام شد، به این ترتیب واردکنندگان غیررسمی و متفرقه عملا از بازار واردات خودرو از سال ۹۵ حذف شده بودند.
حذف واردکنندگان متفرقه
در همین حین در شرایطی در سال ۹۵ دلیل حذف واردکنندگان متفرقه نداشتن نمایندگی و ارائه خدمات پس از فروش عنوان شد که اوایل بهمن‌ماه سال ۱۳۹۳ نیز به‌دلیل تخلفات بی‌شمار برخی واردکنندگان غیرنمایندگی از جمله واردات خودروهای دسته دوم و همچنین عدم ارائه خدمات پس از فروش، وزارت صنعت در قالب طرح ساماندهی واردات خودرو به کشور ثبت‌سفارش این دسته از واردکنندگان را ممنوع اعلام کرد؛ اما از آنجا که متفرقه‌ها در آن مقطع ۷۰ درصد سهم واردات خودرو به کشور را در دست داشتند و از سوی دیگر انتقادهایی درباره بروز انحصار در بازار مطرح شده بود؛ بنابراین بار دیگر واردات این بخش به شرط ارائه خدمات پس از فروش به مشتریان آزاد شد.
آمار انجمن واردکنندگان
بدین ترتیب در شرایطی ثبت‌سفارش واردکنندگان متفرقه در پساتحریم ممنوع اعلام شد، که بنا بر آمار انجمن واردکنندگان خودرو ۵۱ درصد از سهم واردات خودرو به کشور از سوی این واردکنندگان تامین می‌شد. اما با حذف قانونی این شرکت‌ها از بازار وارداتی‌ها در اواخر سال ۹۵، همچنان شاهد حضور آنها در بازار بودیم. شرایط به نوعی بود که واردکنندگان رسمی در ازای پرداخت وجهی از سوی نمایندگی‌های غیررسمی، اقدام به ثبت‌سفارش برای آنها می‌کردند بدین ترتیب فعالیت غیررسمی‌ها با وجود منع قانونی در بازار همچنان تداوم داشت.حال به نظر می‌رسد که با حذف دوباره گری‌مارکت‌ها از بازار، بار دیگر بازار طبق میل نمایندگی‌های رسمی پیش رود.
در این زمینه سوالی که مطرح می‌شود این است که اگر وزارت صنعت، معدن و تجارت که متولی و مدعی ساماندهی بازار واردات با دستورالعمل‌های ابلاغی است، چرا با تخلف پرداخت هزینه ثبت‌سفارش ازسوی گری‌مارکت‌ها به نمایندگی‌های رسمی برخورد نکرد و نظاره‌گر تخلفی بود که حضور غیررسمی‌ها را در بازار قانونی جلوه می‌داد.
محدودیت در واردات خودرو برای جلوگیری از خروج ارز
اگر حضور گری‌مارکت‌ها وصله ناجوری برای واردات خودرو به کشور بود بنابراین باید جلوی ثبت‌سفارش غیرقانونی ازسوی رسمی‌ها نیز گرفته می‌شد حال آنکه وزارت صنعت چشم خود را در برابر چنین حضوری بست. حال بسیاری از دست‌اندرکاران بازار وارداتی‌ها معتقدند که با توجه به ممنوعیت فعالیت غیرنمایندگی‌ها از اسفندماه سال گذشته، بار دیگر رویه سابق ادامه خواهد داشت این در شرایطی است که در صورت ادامه این رویه، وزارت صنعت، معدن و تجارت دیگر به اهداف خود مبنی بر محدودیت در واردات خودرو برای جلوگیری از خروج ارز بیشتر دست پیدا نخواهد کرد. بدین ترتیب بهتر است تصمیم‌سازان دولتی در دستورالعمل‌های ابلاغی خود مسیر هر گونه سوءاستفاده و رانت را مسدود کرده و با تخلفات صورت گرفته در اجرای مقررات برخورد کنند.
دخالت دولت=ایجاد رانت
آنچه پیداست دخالت دولت در هر زمینه‌ای برای عده‌ای خاص ایجاد رانت می‌کند هر چند تجربه در دیگر کشورها نشان می‌دهد، عدم دخالت دولت به روند عادی عرضه و تقاضا در بازار کمک می‌کند. در حال حاضر فعالیت شرکت‌های غیرنمایندگی در بسیاری از کشورهای جهان امری قانونی است و از آنها به‌عنوان بازار موازی یاد می‌شود. در این زمینه قیمت نقش تعیین‌کننده‌ای برای مشتریان دارد، بنابراین پدیده واردات موازی یا «گری‌مارکت» در همه کشورهای دنیا به همین دلیل وسعت گرفته است.
پذیرش ریسک خرید
موضوعی که موجب می‌شود خریداران با پذیرش ریسک خرید این خودروها وارد بازار شوند. دلیل استقبال از این بخش نیز مشخص است چرا که واردات موازی یا متفرقه باعث جلوگیری از انحصار، افزایش رقابت و کارآیی می‌شود و در نهایت این موضوع به نفع مشتریان تمام می‌شود. در این زمینه می‌توان به واردات خودروهای متفرقه در تایلند اشاره کرد؛ در این کشور اکثر خودروهایی که به صورت متفرقه وارد می‌شوند، خودروهای گران، کمیاب و اسپورت هستند که اکثر این خودروها نیز متعلق به برند مرسدس بنز است. گرچه این خودروساز نمایندگی رسمی در تایلند دارد، اما اکثر خودروهای این برند از طریق واردات متفرقه به این کشور وارد و فروخته می‌شوند.
تایلند
مرسدس بنز تایلند اعلام کرده است برای خودروهایی که به‌طور متفرقه وارد شده‌اند، گارانتی در نظر نمی‌گیرد؛ همچنین تجربه ورود متفرقه‌ها در ژاپن نیز نشان‌دهنده آن است که خودروسازان ژاپنی برخی از مدل‌های خود مانند سوبارو بی‌آر‌ای‌تی و اینفینیتی اف‌ایکس را در بازار این کشور نمی‌فروشند. بنابراین واردکنندگان متفرقه خودروهایی را که در ژاپن تولید می‌شوند اما به بازار این کشور عرضه نمی‌شود، وارد می‌کنند.
چین
در چین نیز بازار خودروهای وارداتی متفرقه سال‌هاست که به‌طور محدود به‌ویژه در شهرهای بندری تیانجین و دالیان وجود دارد. منطقه آزاد شانگهای نیز یک نمایندگی خودرو دارد که خودروهای نو که از دیگر نقاط وارد شده‌اند در آنجا به‌فروش می‌رسند. این خودروها بسیار ارزان‌تر از خودروهای مشابه در نمایندگی‌های رسمی فروش هستند. همچنین در سوئد اکثر خودروهایی که به صورت متفرقه وارد می‌شوند آمریکایی هستند و از طریق آلمان به سوئد وارد می‌شوند. در سوئد برای خودروهای وارداتی دسته‌دوم محدودیت سال ساخت وجود ندارد.
بیشترین برند ثبت‌سفارش شده
طبق جدولی که گمرک از ثبت‌سفارش غیرنمایندگی‌ها از تاریخ ۱۰/ ۱۰/ ۹۶ تا ۲۳/ ۱۲/ ۹۶ منتشر کرده، این شرکت‌ها بیشتر به ثبت‌سفارش خودروهای هیوندایی-کیا پرداخته‌اند که به نظر می‌رسد سهم هیوندایی بیشتر بوده است.پس از این دو برند، تویوتا در رده بعدی قرار دارد و رنو نیز پس از این خودروساز ژاپنی، بیشترین سهم از ثبت‌سفارش گری‌مارکت‌ها را داشته است.در انتهای جدول نیز نام برندهایی مانند فولکس واگن، نیسان، ب ام و و میتسوبیشی به چشم می‌آید. بیشترین ثبت‌سفارش نیز مربوط به ۲۰۰ دستگاه خودرو متعلق به برند کیا و هیوندایی است که ازسوی یک شرکت حقوقی غیرنمایندگی به ثبت رسیده است.
