دهم تیرماه امسال (اول جولای 2013) تاریخی است که در آن به دستور مستقیم رییس‌جمهور آمریکا، تحریم‌های بین‌المللی علیه صنعت خودرو ایران با شدت بیشتری اعمال شد. فعالان صنعت خودرو در حالی با تحمل بار سنگین این تحریم‌ها، نگاهشان به بهبود روابط بین‌المللی به عنوان یکی از راه‌حل‌های افزایش تولید بود که بالاخره تیم مذاکره‌کننده ایرانی با دست پر از ژنو بازگشت.
بر همین اساس با توافقات صورت گرفته در سومین دور از مذاکرات ژنو در دولت یازدهم، لغو تحریم‌ها در صنعت خودرو که دومین صنعت بزرگ کشور بعد از نفت است در کنار دیگر صنایع در اولویت قرار گرفت. هرچند خودروسازان از لغو تحریم‌های بین‌المللی خشنود هستند؛ اما از نظر آنها لغو تحریم‌ها به تنهایی نمی‌تواند منجر به بهبود وضعیت صنعت خودرو و افزایش تولید شود.خودروسازان بلافاصله پس از انتشار خبر لغو تحریم‌های بین‌المللی صنعت خودرو، از مشکلات داخلی که بر سر راه تولید است، گفتند؛ مشکلاتی مانند دخالت دولت در قیمت‌گذاری، نبود تسهیلات مالی برای خودروسازان، موانع مالی بی‌شمار برای افزایش سرمایه در گردش خودروسازان و… . آنها از این مشکلات با عنوان «تحریم‌های داخلی » یاد می‌کنند و به رفع آنها همزمان با رفع تحریم‌های بین‌المللی اصرار دارند؛ زیرا از نگاه خودروسازان تنها 30 درصد از مشکلات خودروسازان به تحریم‌ها مربوط می‌شود و مشکلات داخلی سهمی 70 درصدی در کاهش تیراژ تولید دارند.
بعد از سه دوره مذاکره هسته‌ای که در دولت یازدهم رخ داد، صبح روز یکشنبه، سوم آذر ماه، صنعت خودرو روز خود را با خبر توافقات هسته‌ای آغاز کرد، خبری که دومین صنعت بزرگ کشور بعد از نفت، مدت‌ها در انتظار آن بود.
توافقات هسته‌ای از آنجایی برای صنعت خودرو بسیار با اهمیت بود که این صنعت به عنوان یکی از صنایع مهم کشور و مشتریان آن، قربانی به نتیجه نرسیدن مذاکرات هسته‌ای شده بودند.
بر همین اساس با اوج گرفتن فشارهای بین‌المللی بر ایران، برای جلوگیری از فعالیت‌های هسته‌ای که مقامات ایرانی به صلح آمیز بودن آن اعتقاد دارند، صنعت خودرو به عنوان یکی از صنایع استراتژیک کشور برای اعمال فشارهای بیشتر بر ایران، با دستور مستقیم رییس‌جمهور آمریکا با محدودیت‌های بین‌المللی بیشتری همراه شد. این محدودیت‌های جدید که منجر به قطع همکاری بسیاری از شرکای خارجی با خودروسازان کشورمان شد از ابتدای جولای؛ یعنی پنج ماه قبل آغاز شد که به گفته خودروسازان یکی از جدی ترین و سخت ترین تحریم‌ها برای صنعت خودرو بوده است. هرچند خودروسازان عقیده دارند تنها 30 درصد مشکلات خودروسازان در تولید به تحریم‌های جولای بازمی‌گردد؛ اما به نظر می‌رسد این تحریم‌ها به عنوان یکی از جدی ترین محدودیت‌های بین‌المللی باعث شد شرکای خارجی خودروسازان برای از دست ندادن بازار آمریکا از ایران کناره‌گیری کنند.
صنعت خودرو ایران حالا نزدیک به یک سال است که با دو مشکل جدی همراه است: یکی افزایش هزینه‌های تولید به واسطه افزایش نرخ ارز که به افزایش قیمت‌ها، نارضایتی مشتری‌ها و کاهش تقاضا در بازار منجر شد و دیگری ادامه داشتن افت شدید تولید که می‌توان گفت با محدودیت‌های بین‌المللی ارتباط فراوانی دارد. هرچند افزایش هزینه‌های تولید و قیمت تمام شده در کاهش تقاضا و کاهش تولید نقش داشته‌اند، اما کارشناسان عقیده دارند اگر ارتباطات بین‌المللی خودروسازان با شرکایشان دچار مشکل نمی‌شد و قطعات یا مواد اولیه آنها هرچند با قیمتی بالاتر تامین می‌شد، افت تولید با این شدت ادامه پیدا نمی‌کرد.
اما حالا و با توافقات هسته‌ای صورت گرفته که یکی از نتایج آن لغو تحریم‌های صنعت خودرو خواهد بود ( لغو تحریم صنعت خودرو هنوز به مرحله اجرا نرسیده است)، چه تحولاتی در انتظار صنعت خودرو خواهد بود؟ آیا صنعت خودرو ایران به واسطه رفع تحریم‌های بین‌المللی که حالا ماه‌هاست علیه این صنعت ادامه دارد، خواهد توانست به مشکلات خود پایان دهد و به دوران طلایی تولید بازگردد؟
لغو تحریم‌های داخلی در کنار تحریم‌های خارجی
لغو تحریم‌ها برای خودروسازان خبر خوشایندی بود، اما با توجه به اظهارات خودروسازان به نظر می‌رسد این «خبر‌خوش» خیال آنها را برای تمام کردن مشکلات کاملا راحت نکرده است. بر همین اساس هرچند باور عمومی بر این بود که با لغو تحریم‌ها بسیاری از مشکلات تولید خودرو حل می‌شود؛ اما نظر خوردوسازان چیز دیگری است. آنها می‌گویند تنها 30 درصد مشکلات خودروسازان از تحریم‌های بین‌المللی ناشی می‌شود و 70 درصد بقیه از مشکلات و تحریم‌های داخلی ریشه می‌گیرد.
خودروسازان قبلا نیز بارها به این مساله و ضرورت رفع مشکلات داخلی که از آن با عنوان «تحریم‌های داخلی» یاد می‌کردند اشاره کرده بودند؛ اما حالا و با کوتاه آمدن غرب از تحریم‌هایی که برای صنعت خودرو اعمال کرده بود، عضو هیات مدیره انجمن قطعه سازان پیشنهاد می‌کند برای بهبود واقعی صنعت خودرو بهتر است، تیمی برای رفع تحریم‌های داخلی صنعت خودرو تشکیل شود. محمدرضا نجفی منش در گفت‌وگو با دنیای‌اقتصاد می‌گوید: با توجه به اینکه مشکلات و تحریم‌های داخلی نظیر قیمت‌گذاری بر محصولات خودروسازان و نبود تسهیلات برای آنان همچنان ادامه دارد باید همتی شود و این مشکلات نیز برطرف شود تا بازار و خودروسازان تکلیف خود را بدانند. او در ارتباط با لغو تحریم‌ها و تاثیر آن بر صنعت خودرو نیز می‌گوید: به هر حال ما تمام سعی خود را کردیم و صنعت خودرو را در سخت ترین شرایط حفظ کردیم؛ اما می‌شود، گفت تحریم‌ها بیشترین مشکل را برای طرف‌های خارجی ایجاد کرد، زیرا آنها برای برقراری ارتباط با ما دچار مشکل شدند. نجفی منش شرط اصلی مشخص شدن تاثیر لغو تحریم‌ها بر صنعت خودرو را، رفع تحریم‌های داخلی می‌داند.
گفته‌های نجفی منش را یک مدیر ارشد صنعت خودرو نیز تایید می‌کند، او به دنیای‌اقتصاد می‌گوید: با رفع تحریم‌ها قطعا مشکلات یک پله کاهش پیدا می‌کند، اما بسیاری از تحریم‌ها پیش از اول جولای آغاز شده بودند و چند شریک استراتژیک خودروسازان نیز به اسقبال از تحریم‌ها رفتند.
اشاره این مدیر ارشد به خروج خودروسازانی مانند پژو و کیا از ایران است. با آغاز سال 92 پژو، به دلیل فشارهای شریک آمریکایی اش یعنی جنرال موتورز، ساز جدایی از شریک بیست ساله اش یعنی ایران خودرو را کوک کرد و در شرایطی که تولیداتش در ایران از اقبال قابل‌توجهی برخوردار بود، چشم خود را بر منافع اقتصادی اش بست و ایران را ترک کرد. دیگر خودروسازی که ایران را با وجود قراردادهای همکاری مشترک ترک کرد و به اسقبال تحریم‌ها رفت شرکت کیا موتورز، خودروساز کره‌ای بود.
کیا در شرایطی سایپا را ترک کرد که این دو خودروساز برنامه‌هایی برای تولید خودرو سراتو در ایران داشتند و حتی خط تولید این خودرو نیز در سایپا راه‌اندازی شد، اما به دلیل مشکلات پیش آمده کیا از همکاری با سایپا ممانعت کرد و حالا این خط تولید خالی از محصول باقی مانده است.
این مدیر ارشد صنعت خودرو در ادامه می‌گوید: اما بسیاری از مشکلات به بحران اقتصادی خودروسازان باز می‌گردد که مساله‌ای کاملا داخلی است. او دلیل اصلی این بحران مالی را تصمیمات نادرست داخلی می‌داند كه طی چند سال اخیر برای صنعت خودرو و اقتصاد كلان كشور گرفته‌شد و می‌گوید: هرچند لغو تحریم‌های صنعت خودرو اتفاق بسیار خوبی است، اما تا زمانی که مشکلات نقدینگی و مالی خودروسازان وجود داشته باشد، اثر لغو تحریم‌ها نیز مشخص نخواهد شد. این مدیر ارشد تاکید دارد که مشکلات داخلی و خارجی خودروسازان باید به صورت موازی رفع شوند تا خودروسازان بتوانند بار دیگر به بازگشتن به دوران اوج تولید فکر کنند.
او در توضیح بیشتر می‌گوید: لغو تحریم‌ها یک مساله است و رفع مشکلات داخلی مساله‌ای دیگر. وی حتی مشکلات مالی خودروسازان را پررنگ تر از تحریم‌های بین‌المللی می‌داند و می‌گوید: مشکلات مالی خودروسازان بر افت تولید و ادامه آن اثر جدی دارد، زیرا اگر قطعه‌ای هم وجود داشته باشد که تحریم نباشد و امکان تهیه آن وجود داشته باشد، متاسفانه بودجه کافی برای تهیه آن وجود ندارد، این موضوع به بحران اقتصادی خودروسازان بازمی‌گردد؛ بنابراین اگر بحث تامین نقدینگی خودروسازان موازی با رفع تحریم‌ها پیش نرود، نمی‌توان به افزایش تولید امیدوار بود.
در حال حاضر حدود 30 تا 40 هزار دستگاه خودرو ناقص در کارخانه‌های خودروسازی وجود دارد که به علت کمبود قطعه امکان تکمیل و عرضه آنها به بازار وجود ندارد.
به گفته دبیر انجمن خودروسازان نقص این خودروها به علت نداشتن قطعات متفاوتی است، از ضبط صوت و قطعات داخلی گرفته تا قطعاتی نظیر کیسه هوا، ترمز ای.بی.اس یا سی.پی.یو که باید از خارج از کشور تامین شوند.
صنعت خودرو در مقابل تحریم‌هایی چند جانبه
اما بحث تحریم صنعت خودرو در شرایطی مطرح بود که تحریم‌های کلانی مانند محدودیت‌های بانکی که به ممنوعیت نقل و انتقال پولی بین ایران و سایر کشورها منجر شد و همچنین محدودیت گشایش ال‌سی، علیه صنایع کشور از جمله خودروسازی اعمال شده بود.
کارشناسان عقیده دارند علاوه‌بر لغو تحریم‌هایی که اختصاصا برای صنعت خودرو در نظر گرفته شده بود و نیز رفع مشکلات داخلی، رفع تحریم‌های صنعت خودرو زمانی به طور کامل اتفاق می‌افتد که محدودیت‌های کلان برای بنگاه‌های اقتصادی کشور نیز برطرف شود.
احمد نعمت بخش، دبیر انجمن خودروسازان در این رابطه عقیده دارد لغو تحریم‌های صنعت خودرو می‌تواند در کاهش زیان خودروسازان تاثیرگذار باشد، اما اگر مشکلات نقل و انتقال پول نیز از میان برداشته شود قطعا زیان خودروسازان بیش از پیش کاهش خواهد یافت.
نعمت بخش می‌گوید: ارزبری خودروهای پرتیراژی مانند پراید و پژو 405 حدود 1300 تا 1500 دلار است که تحریم‌ها باعث شد این میزان ارزبری با افزایش 30 تا 40 درصدی برای ما همراه شود، زیرا مجبور بودیم برای تامین برخی قطعات چند کشور را دور بزنیم، سختی تامین قطعات در کنار مشکلات نقل و انتقالات مالی هزینه‌های ما را بسیار افزایش می‌داد. او امیدوار است که در آینده‌ای نزدیک و با روشن شدن اثرات لغو تحریم‌ها، این هزینه‌های اضافی و زیان خودروسازان کاهش پیدا کند. به گفته نعمت بخش ایران خودرو و سایپا به دلیل مشکلاتی نظیر تحریم‌های بین‌المللی، دخالت دولت در قیمت گذاری، مشکلات نقدینگی و… هر کدام به ترتیب 450 و 273 میلیارد تومان اعلام زیان کرده اند که تا کنون این رقم به هزار میلیارد تومان نزدیک شده است.
نعمت بخش امیدوار است با تامین تسهیلات هزار میلیارد تومانی که وزیر صنعت نامه آن را به رییس بانک مرکزی فرستاده است در کنار لغو تحریم‌ها، خودروسازان بتوانند قطعات مورد نیاز خود را تامین و بدهی‌های قطعه سازان را نیز پرداخت کنند. دبیر انجمن خودروسازان عقیده دارد اگر تمام این اتفاقات در کنار یکدیگر رخ بدهند، خودروسازان قیمت‌ها را افزایش نخواهند داد زیرا به واسطه تامین نقدینگی و رفع تحریم‌ها هم زیانشان کاهش پیدا خواهد کرد و هم تولیداتشان افزایش خواهد داشت.
لغو تحریم‌ها و امیدواری خودروسازان به توسعه محصول
توسعه محصول، موضوعی بود که با خروج پژو از ایران، موانعی که پیش روی رنو برای همکاری با ایران ایجاد شد و همچنین بسته شدن راه برای ورود شرکای جدید به کشور دچار چالش‌های فراوانی شده بود، اما حالا و با بهبود ارتباطات بین‌المللی این امیدواری در خودروسازان به وجود آمده است که بتوانند آرزوی دیرینه مشتریان بازار خودرو، یعنی محصولات متنوع را محقق کنند. این امیدواری از آنجایی بیشتر می‌شود که هفته آینده خودروسازان کشورمان میزبان همکاران خارجی خود در تهران خواهند بود.
نعمت بخش با توجه به اینکه حالا مدت‌ها است مشتریان بازار از محصولات تولیدی خودروسازان ناراضی هستند و با توجه به ضرورت تولید خودروهایی جدید بر اساس سند چشم انداز 1404، امیدوار است با رفع تحریم‌ها و در پی همایش بین‌المللی خودروسازان که در 9 آذر برگزار می‌شود، برنامه توسعه محصولات خودروسازان با مشکلات کمتری محقق شود.
ساسان قربانی، دبیر انجمن قطعه سازان نیز یکی دیگر از افرادی است که در زنجیره خودروسازان به توسعه محصولات به واسطه رفع تحریم‌ها امیدوار است؛ اما او عقیده دارد مشخص شدن اثرات تحریم قطعا زمان خواهد برد.
او در رابطه با این موضوع می‌گوید: مذاکره با خودروسازان خارجی، سفارش‌گذاری و تمام اینها زمان بر است؛ اما قطعا رخ خواهد داد.
اما با توجه به بهبود شرایط بین‌المللی برای خودروسازان و همچنین همایش بین‌المللی پیش‌رو، شرکای آینده صنعت خودرو ایران کدام کشورها خواهند بود؟
قربانی در پاسخ به این سوال می‌گوید: من اعتقاد دارم با توجه به اینکه مصرف‌کنندگان ایرانی به سمت خودروهای اروپایی و غربی کشش دارند، و خودروسازان هم تجربه همکاری با خودروسازان اروپایی و آمریکایی را دارند، شرکای ما خودروسازانی از غرب و اروپا باشند نه خودروسازانی که به دلیل مشکلات پیش آمده در چند سال اخیر در بازار کشور زیاد شده اند.
قربانی عقیده دارد با توجه به جذابیت‌هایی که بازار ایران دارد و همچنین زیرساخت‌های خودروسازی موجود در ایران، طرف‌های اروپایی و آمریکایی نیز به همکاری با ایران تمایل دارند.
