مبارزه با بیماری ریشه گوجه‌فرنگی با پرتو گاما و ارگانیسم‌های خرد جهش‌یافته

بررسی مشکلات تولید محصولات کشاورزی از جمله موضوعات مورد تحقیق محققان است و بنیاد ملی علم ایران هم از طرح‌های تحقیقاتی در این زمینه حمایت می‌کند. «استفاده از جدایه‌های جهش‌یافته Trichoderma harzianum و Bacillus subtilis تحت پرتوتابی با پرتو گاما علیه نماتد ریشه گرهی (Meloidogyne javanica) در گیاه گوجه فرنگی» عنوان طرح پسادکتری مهسا رستمی است که با راهنمایی سمیرا شهبازی انجام شده است.

بر اساس این خبر از معاونت علمی، فناوری ریاست‌جمهوری رستمی که دانش آموخته دکتری تخصصی بیماری‌شناسی گیاهی – نماتولوژی از دانشگاه شیراز است در تبیین علت انجام این طرح توضیح داد: گوجه‌فرنگی یکی از مهم‌ترین محصولات کشاورزی است که از لحاظ وزن و ارزش جزو پنج کالای عمده صادراتی کشور به شمار می‌آید. آلودگی شدید گلخانه‌ها و مزارع گوجه‌فرنگی به نماتدهای ریشه گرهی (Meloidogyne spp) یکی از مهم‌ترین عوامل محدودکننده کشت و تولید این محصول به‌ شمار می‌رود.

وی افزود: مبارزه با این نماتدها به دلایل زیادی؛ از جمله پتانسیل تولیدمثل بالا، چرخه زندگی کوتاه، دامنه وسیع گیاهان میزبان، هزینه زیاد سموم شیمیایی علاوه بر خطرهای زیست‌محیطی و آثار سوء استفاده از سموم بر سلامت انسان و موجودات زنده، طولانی و پیچیده بودن فرآیند تولید گیاهان مقاوم و شکسته شدن مقاومت در برخی ارقام، دشوار است.

به گفته رستمی بر این اساس، توسعه کنترل بیولوژیک (زیستی) به‌ عنوان یک روش مدیریتی ایمن و مؤثر در کاهش جمعیت نماتدهای انگل گیاهی مهم است. در حال حاضر سموم شیمیایی برای کنترل نماتد در کشور استفاده می‌شود که کارایی قابل قبولی برای برخی مناطق نداشته و نپذیرفتن محصولات با باقیمانده سم و درخواست بازار برای نماتدکش‌های زیستی را بالاتر برده است.

وی تصریح کرد: با توجه به علائم خفیفی که در ابتدای بروز آلودگی نماتد در گیاهان روی می‌دهد و ممکن است با اختلالات تغذیه‌ای اشتباه گرفته شود، کاربرد نماتدکش‌های زیستی در ابتدای کشت نشا در بستر اصلی می‌تواند میزان تأثیر آن‌ها را بالاتر ببرد؛ بنابراین نماتد کش‌های زیستی دارای مزیت نسبی در مقایسه با نماتدکش‌های شیمیایی خواهند بود.

رستمی تأکید کرد: مهم‌ترین دلیل ضرورت انجام این پروژه، وجود خسارت بالای نماتد ریشه گرهی گوجه‌فرنگی و عدم کارایی روش شیمیایی برای کنترل خسارت این بیمارگر است. نتیجه اصلی اجرای این پروژه، یافتن راهکاری سازگار با محیط زیست و با کارایی بالا برای رفع چالش نماتد ریشه گرهی گوجه فرنگی به‌ویژه در کشت‌های گلخانه‌ای است. ازآنجایی‌که یافتن مواد بیولوژیک فرموله شده با کارایی قابل رقابت با چالش‌هایی در دانش فنی فرمولاسیون مواجه بوده است؛ تاکنون هیچ محصول نماتدکشی در ایران به مرحله تولید تجاری نرسیده است.

این محقق حوزه گیاه‌شناسی خاطر نشان کرد: بر این اساس در این طرح از از جدایه‌ جهش‌یافته Trichoderma harzianum و Bacillus subtilis تحت پرتوتابی با پرتو گاما و کیتوزان استفاده شد. همچنین خاصیت ضدنماتدی این ارگانیسم‌های خرد در این طرح تحقیقاتی، بررسی شده است. ترکیب این سه عامل یعنی باکتری و قارچ و کیتوزان می‌تواند روی کنترل نماتد ریشه گرهی به خوبی مؤثر باشد و نیاز سم را برای گیاه کاهش می‌دهد.

به گفته وی، مهمترین کاربرد محصول این تحقیق، کاهش استفاده از سموم و کودهای شیمیایی خطرناک برای محیط زیست و انسان‌هاست و می‌توان با توجه به دستورالعمل‌های مراجع ذی‌صلاح در کشور، خط تولید فرمولاسیون با ماده مؤثره «قارچ یا باکتری جهش‌یافته» علیه نماتد را راه‌اندازی کرد.