اف 35 (F-35) سلطان بلامنازع آسمان

به گزارش دنده 6 – جنگنده لاکهید مارتین F-35 لایتنینگ 2 گل‌ سرسبد صنعت هوانوردی و نتیجه بهترین تلاش‌ها در عرصه ساخت جت‌های جنگی است. البته این هواپیما فوق‌العاده گران محسوب می‌شود، اما این هزینه بالا باعث شده که با نوآورانه‌ترین و پیشرفته‌ترین سیستم‌های هوانوردی ساخته‌شده در جهان همراه شود. جنگنده اف 35 نه‌تنها توسط نیروی هوایی، نیروی دریایی و سپاه تفنگداران دریایی ایالات متحده استفاده می‌شود، بلکه ۸ کشور دیگر هم این هواپیمای پیشرفته را برای دفاع از خود خریداری کرده‌اند.

بررسی مشخصات و ویژگی‌های مدل های مختلف جنگنده اف ۳۵

بر اساس برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته، شرکت لاکهید مارتین می‌بایست تعداد ۱۷۶۲ فروند جنگنده اف ۳۵ را برای نیروی هوایی آمریکا و ۶۹۳ فروند را برای نیروی دریایی و تفنگداران دریایی این کشور آماده کند. همچنین صدها فروند نیز می‌بایست تحویل خریداران خارجی شود. بدین‌ترتیب مدل های مختلف اف ۳۵ می‌توانند روی هم رفته عنوان پرتعدادترین جنگنده نسل پنجم جهان را از آن خود کنند.
تا پیش از ظهور F-35، شرکت‌های مختلف جنگنده‌ها را بر اساس نیازهای اعلامی مشخصی می‌ساختند. به‌عنوان مثال یک هواپیما می‌توانست صرفا جنگنده یا بمب‌افکن باشد و یا اینکه فقط در محیط‌های خاصی مثل ناو هواپیمابر استفاده شود. همین نیز باعث شده بود که نیروهای مختلف ارتش بار تعمیر و نگهداری پیکرهای مختلف را بر دوش بکشند. از طرفی شرکت سازنده مجبور بود زنجیره تامین جداگانه‌ای برای هر مدل در نظر گیرد.
هرچند هنگام طراحی لاکهید مارتین اف 35 رویکرد تغییر کرد. در اینجا ما با یک پیکر یکسان طرف هستیم و فقط برخی تغییرات کوچک باعث می‌شوند که هواپیما برای سناریوها یا شرایط محیطی مختلف آماده باشد. بدین‌ترتیب مدل های مختلف اف 35 از قطعات مشترک زیادی استفاده می‌کنند و همین نیز هزینه لجستیکی پروژه را به‌صورت چشمگیری کاهش می‌دهد. اما مدل‌های مختلف F-35 چه ویژگی‌های منحصر‌به‌فردی دارند؟

پیشینه ساخت بهترین جنگنده جهان

بیایید ابتدا نگاهی به پیشینه این پروژه داشته باشیم. داستان یکی از بزرگترین برنامه‌های ساخت جت جنگنده آمریکا در سال ۱۹۹۶ آغاز شد. در آن زمان وزارت دفاع آمریکا از دو شرکت بوئینگ و لاکهید مارتین خواست که طرح یک جنگنده رادارگریز جدید را که می‌تواند در نیروی هوایی، نیروی دریایی و سپاه تفنگداران آمریکا خدمت کند، ارائه کنند.

اگرچه هواپیما باید برای سه نیرو مختلف ساخته می‌شد، اما مشکل اینجا بود که هرکدام نیازمندی‌ها و اولویت‌های خاص خود را داشتند. همین نیز ایجاب می‌کرد که مدل‌ های مختلفی از هواپیما (اف ۳۵ آينده) با مشخصات گوناگون ساخته شود. از طرفی شرایط حسابی تغییر کرده بود. پایان جنگ سرد بین آمریکا و شوروی سبب شده بود که اولویت‌ها کاملا تغییر کنند. تاکتیک‌های پیشین دیگر کارایی نداشتند و تمامی نیروها می‌بایست خود را با شرایط جدید وفق می‌دادند.

از طرف دیگر بودجه‌ها نیز در برخی قسمت‌‌ها کاهش پیدا کرده بودند و به قسمت‌های دیگر اختصاص می‌یافتند. همه اینها سبب شد که برنامه جنگنده تهاجمی مشترک برای صرفه‌جویی در هزینه‌ها ایجاد شود. سران پنتاگون به‌دنبال جنگنده‌ای بودند که بتواند با کاهش تعداد تامین‌کنندگان هزینه‌ها را کاهش دهد. هر دو شرکت بوئینگ و لاکهید مارتین در سال ۲۰۰۱ نمونه‌‌های اولیه خود را ارائه دادند و در نهایت این لاکهید مارتین بود که پیروز شد.

لاکهید مارتین برای چندین دهه به‌عنوان یک شرکت پیشرو در زمینه قراردادهای دفاعی هوایی عمل کرده است و کسی در توان علمی و عملیاتی این شرکت تردیدی ندارد. با وجود این، مشکلات ساخت مدل های مختلف اف ۳۵ از همان روزهای اول شروع شد و هنوز نیز ادامه دارد. مهمترین مشکلات این پروژه را نیز می‌توان افزایش هزینه‌های پیش‌بینی‌شده و تاخیرهای مکرر در مراحل مختلف دانست. همچنین برخی بر این باورند که این جنگنده نمی‌تواند به‌اهدافی که برایشان ساخته شده، برسد.
با همه انتقادات، جنگنده F-35 لایتنینگ 2 در نهایت وارد مرحله تولید نهایی شد و توانست عنوان پیشرفته‌ترین جنگنده رادارگریز جهان را از آن خود کند. در ادامه به‌بررسی مشخصات و ویژگی‌های مدل های مختلف جنگنده اف 35 می‌پردازیم.

مشخصات مدل F-35A

نیروی هوایی آمریکا تعداد زیادی هواپیما همچون F-16 Fighting Falcon و A-10 Thunderbolt II را داشت که پا به سن گذاشته بودند. ‌بنابراین ورود اولین فروند از مدل A جنگنده اف 35 در سال ۲۰۱۱ اقدامی ضروری محسوب می‌شد. مدل ساخته‌شده برای نیروی هوایی آمریکا از یک موتور توربوفن Pratt and Whitney بهره می‌برد که می‌تواند ۴۳۰۰۰ پوند رانش را ارائه دهد.

این مدل برای برخاستن و فرود عادی (CTOL) ساخته شده بود که یعنی می‌بایست در باندهای زمینی استفاده شود. مدل A جنگنده اف 35 از تجهیزات اختصاصی کمتری بهره می‌برد و همین نیز باعث شد که نسبت به دو مدل دیگری ارزان‌تر باشد.
از همان ابتدای پروژه، سطح مقطع راداری کم یکی از اولویت‌های مهم به‌حساب می‌آمد. به‌همین خاطر سازندگان F-35 از المان‌های مختلف کمک گرفتند تا هیچ راداری توانایی شناسایی این جنگنده را نداشته باشد. به‌عنوان مثال بدنه هواپیما طوری ساخته‌شده است که سیگنال‌های ارسالی از رادار به‌جای بازگشت به منبع ارسال ‌کننده، به‌جهت‌های مختلف فرستاده می‌شوند.

برای دستیابی به‌این هدف بدنه بیرونی به‌شکل خاصی طراحی شد و روی آن نیز با مواد پیشرفته‌ای که جاذب سیگنال‌های رادار هستند، پوشانده شد. همچنین تمامی پنل‌ها و قسمت‌ها با دقتی فوق‌العاده به همدیگر وصل شدند. چراکه کوچکترین شکاف در بین پنل‌ها می‌تواند موقعیت یک جنگنده را لو دهد. البته نمی‌توان گفت که یک جنگنده از هر نظر بی‌نظیر است، اما مرکز مونتاژ اف ۳۵ در فورت وورث تگزاس بالاترین دقت را از نظر مونتاژ جنگنده در جهان دارد.
موشک‌ها و سایر تسلیحات این جنگنده نیز درون محفظه داخلی قرار می‌گیرند تا خللی در رادارگریز‌ بودن آن ایجاد نشود. با همه اینها مدل A جنگنده اف 35 می‌تواند حجم بالایی از انواع موشک‌ها را با خود حمل کند. درون محفظه داخلی هواپیما یک توپ ۲۵ میلی‌متری هم قرار گرفته است. البته عصر داگ‌فایت و درگیری‌های نزدیک پایان یافته، اما این توپ می‌تواند در مواقع لزوم مفید واقع شود.

توانایی‌های عملیاتی اف 35 مدل A

جنگنده F-35A که در اختیار نیروی هوایی آمریکا قرار دارد، توانایی‌های متنوعی دارد و می‌توان از آن برای ماموریت‌های مختلف بهره گرفت. با توجه به ماموریت هدف، می‌توان سلاح‌های قرار گرفته در دو محفظه داخلی را مشخص کرد. همچنین اگر رادارگریز بودن در ماموریت مورد نظر اهمیت نداشته باشد، می‌توان به ۶ آویزگاه بیرونی نیز تسلیحات مختلف را متصل کرد.

به‌عنوان یک جنگنده چند منظوره، لاکهید مارتین F-35A فقط مخصوص شلیک موشک و گلوله به‌سمت هواپیماهای دشمن نیست. این جنگنده گران‌قیمت با تعداد زیادی از تجهیزات پیشرفته و پیچیده ارتباطی همراه شده است که باعث می‌شوند حسگرها بتوانند داده‌ها را به‌صورت گسترده دریافت کنند. در این حالت نه‌تنها آگاهی وضعیتی خلبان بالا می‌رود، بلکه می‌توان داده‌های دریافتی را با دیگر افراد حاضر در عملیات به‌اشتراک گذاشت.

علاوه بر اینها، مدل A جنگنده اف 35 می‌تواند همچون یک هاب ارتباطی عمل کرده و اطلاعات را از جنگنده‌های حاضر در یک اسکادران گرفته و در اختیار سایر جنگنده‌ها قرار دهد. این جنگنده توانایی تبادل اطلاعات با هواپیماهای AWACS و کشتی‌های نیروی دریایی که کیلومترها آنطرف‌تر هستند را هم دارد. جنگنده جدید نیروی هوایی آمریکا حتی می‌تواند در نقش مرکز فرماندهی جنگ الکترونیک در آسمان ظاهر شود.
چندین دهه است که نیروی‌های نظامی آمریکا در خاورمیانه حضوری فعال دارند؛ اما تنها در سال ۲۰۱۹ بود که این کشور شرایط را برای ارسال F-35 مساعد دید. این هواپیماها از پایگاه هوایی هیل در ایالت یوتا به‌پرواز در آمدند. مدل A جنگنده اف 35 می‌تواند با استفاده از تانکرهای سوخت داخلی خود مسافت ۲۱۷۲ کیلومتر را پرواز کند. هرچند که نیروی هوایی آمریکا تعداد زیادی هواپیمای سوخت‌رسان هوایی دارد که می‌توانند عملا برد عملیاتی F-35A را نامحدود کنند. بدین‌ترتیب پرواز مستقیم از یوتا به امارات (۱۲۷۰۰ کیلومتر) از نظر سوخت مشکلی نخواهد داشت.

مشخصات مدل F-35B

اهداف و ماموریت‌های سپاه تنفگداران آمریکا با نیروی هوایی این کشور کاملا متفاوت است. آنها نیرویی پیشگام هستند و می‌بایست حضور خود را در منطقه‌ای ساحلی که قرار است به‌زودی در آنجا عملیات انجام شود، تثبت کنند. به‌همین خاطر مدل تحویلی اف ۳۵ به آنها کاملا منحصر‌به‌فرد است.

البته اگ بخواهیم دقیق‌تر بگوییم STOVL به‌لطف سیستم فن بالا‌برنده، لوله‌های ارسال (Roll Posts) و نازل پشتی جنگنده محقق می‌شود. فن بالابرنده توسط شرکت رولز-رویس ساخته شده است و پشت کابین خلبان قرار دارد. این سامانه هوای مکیده‌شده از سمت بالا را از خروجی پایین به‌بیرون می‌فرستد. نیروی دریافتی از این سامانه ۸۹ کیلونیوتن است.

رول‌پست دو لوله هستند که به کمپرسور اصلی موتور مدل B جنگنده اف 35 متصل می‌شوند. آنها بخشی از هوای فشرده موتور را به زیر بال‌های جنگنده انتقال می‌دهند تا نیروی ۱۷ کیلونیوتن دریافت شود. قسمت نهایی این سیستم نازل پشتی است که می‌تواند به‌صورت ۹۰ درجه درآید و نیروی رانش را مستقیم به‌سمت پایین هدایت کند.

البته هیچکدام از اینها باعث نمی‌شوند در رادارگزیر بودن هواپیما خللی ایجاد شود، زیرا فن‌های تراست پایین به‌طور کامل درون محفظه‌ای داخل بدنه هواپیما قرار گرفته‌اند.

نمی‌توان انکار کرد که جنگنده اف 35 مدل B منحصر‌به‌فرد است؛ اما سپاه تفنگداران آمریکا برای سال‌ها با هواپیماهای STOVL کار کرده‌اند. شاید معروف‌ترین مدل در این زمینه را نیز بتوان Harrier Jump Jet دانست. ساخت جنگنده جدید با این سیستم باعث شد که نیروهای Marine به پیشرفته‌ترین جنگنده رادارگریز جهان با قابلیت STOVL مجهز شوند. بدین‌ترتیب آنها دیگر مجبور نیستند بخش تعمیر و نگهداری جداگانه‌ای را به‌جنگنده‌ای دیگر اختصاص دهند.

توانایی‌های عملیاتی اف 35 مدل B

تفنگداران دریایی آمریکا می‌بایست در ماموریت‌های بسیار خطرناک و مهم حضور داشته باشند و اینکار را نیز در خاک دشمن انجام دهند. در بسیاری از مواقع نیز عملیات باید با مانورهای سریع، با زیرساخت‌ها و پشتیبانی بسیار کم انجام شود. جنگنده F-35B کاملا مناسب انجام عملیات در موارد گفته شده است و برای تحقق اهداف عملیات نیازی به باند اضطراری یا پایگاه هوایی هم ندارد.

با وجود توانایی‌های مدل B جنگنده اف 35 در STOVL سریع، در برخی مواقع نیز آنها از روی ناوهای هواپیمابر نیروی دریایی آمریکا بلند می‌شوند. البته تفنگداران دریایی آمریکا نیز کشتی‌های جنگی خاص خود را دارد. آنها همچنین اخیرا نسخه جدیدی از کشتی‌های کلاس تهاجمی آمریکا را دریافت کردند که در آنها به جنگنده‌ها و مخصوصا F-35B توجه ویژه‌ای شده است.

طبیعتا اضافه‌کردن سامانه‌های برخاستن کوتاه و فرود عمودی سبب شده که بخشی از فضای داخلی جنگنده اشغال شود. به‌همین‌ خاطر مدل B اف 35 نسبت به مدل A برد عملیاتی (به‌خاطر حجم سوخت دریافتی کمتر) و توانایی حمل سلاح داخلی کمتری دارد. همچنین توپ ۲۵ میلی‌متری جنگنده نیز خارج از بدنه اصلی قرار گرفته است.

مشخصات مدل F-35C

در طول جنگ جهانی دوم نیروی دریایی آمریکا بار اصلی نبرد با ژاپن را بر عهده داشت. هرچند در این نبرد فقط کشتی‌ها و ناوها حضور نداشتند و جنگنده‌ها نیز نقش پررنگی را ایفا کردند. به‌همین خاطر نیروی هوایی آمریکا همیشه متناسب با نیازهای عملیاتی خود سفارش ساخت جنگنده‌های مختلف را به‌شرکت‌های فعال در این زمینه داده است. مدل C جنگنده اف 35 برای نشستن و برخاستن از روی ناو بهینه‌سازی شده است و به‌جز چند تغییر در اکثر بخش‌ها تفاوتی با نسخه‌های دیگر ندارد.

در این مدل قلاب گیرنده کابل برای فرود روی ناو تقویت شده و ارابه‌های فرود نیز در مقایسه با دو مدل دیگر قدرتمند‌تر شده‌اند. این موارد برای برخاستن از مسیر کوتاه ناو و نشستن روی آن ضروری است. همچنین نوک بال‌ها حالتی تاشو به‌خود گرفته‌اند تا فضای اشغالی روی ناو کاهش یابد. هرچند که برای اهداف عملیاتی، بال‌ها کمی عریض‌تر از دو مدل دیگر هستند و قسمت دم نیز سطح کنترل بیشتری دارد.بدین‌ترتیب F-35C توانایی حمل محموله و برد عملیاتی بیشتری دارد. شرکت سازنده توپ ۲۵ میلی‌متری را نیز بیرون از محفظه اصلی قرار داده است تا فضای بیشتری برای محفظه سوخت داخلی وجود داشته باشد.

توانایی‌های عملیاتی اف 35 مدل C

جنگنده جدید نیروی دریایی آمریکا از همان توانایی‌های ارتباطی دو مدل دیگر بهره می‌برد. این توانایی‌ها نقشی کلیدی در عملیات هماهنگ دریایی دارند. در واقع داده‌های دریافتی اف 35 مدل C می‌تواند با موشک‌های کروز، ناوشکن‌ها، پاسناوها، زیردریایی‌ها و کشتی‌های پشتیبانی به‌اشتراک گذاشته شود. این اطلاعات می‌توانند شامل داده‌های دریافتی به‌روز از حسگرهای پیشرفته یا حتی فرامین دریافتی از تمامی مقامات بالا باشند تا کوچکترین تغییر در میدان نبرد به اطلاع همگان برسد. عدم اشتراک داده‌‌های نبرد بین نیروها باعث شد که در جنگ روسیه و اوکراین نیروهای مهاجم تلفات زیادی را متحمل شوند.

اضافه‌شدن جنگنده جدید لاکهید مارتین به نیروی دریایی سبب شد که آنها برای اولین‌بار از یک هواپیمای رادارگریز بهره گیرند. از این پس آنها می‌توانند با کمترین ریسک و بدون اینکه دیده شوند، وارد خاک دشمن شده و پس از انجام عملیات به ناو بازگردند. در حالیکه پیش از این، بازگشت موفقیت‌آمیز از عملیات به مهارت خلبان و وضعیت نظامی طرف مقابل بستگی داشت.

اگرچه چندین سال از اولین پرواز آزمایشی F-35 می‌گذرد، اما اولین عملیات آن با یک گروه تهاجمی دریایی در سال ۲۰۲۱ انجام شد. در آن زمان مدل C جنگنده اف 35 از ناو هواپیمابر USS Carl Vinson بلند شد و یک تمرین دریایی را روی اقیانوس انجام داد. بنابراین هنوز از عملکرد این جنگنده در شرایط جنگی واقعی اطلاعاتی در دست نیست.

آینده جنگنده F-35

بسیاری از جنگنده های ساخته‌شده در طول ۷۰ سال اخیر عمری طولانی داشته‌اند. مخصوصا اینکه هنوز برخی از هواپیماهای دهه ۵۰ و ۶۰ شوروی هنوز توسط تعدادی از کشورهای آسیایی و آفریقایی استفاده می‌شوند. هرچند که هواپیماهای آمریکایی معمولا زودتر از رقبای شرقی خود از مرحله عملیاتی خارج می‌شوند، زیرا وزارت دفاع این کشور تقریبا هر دهه یک هواپیما بسیار پیشرفته‌تر را جایگزین نمونه قبلی می‌کند.

عمر مفید پیش‌بینی‌شده برای جنگنده F-35 تقریا ۸۰۰۰ ساعت است. البته مدت پرواز ایمن برای هرکدام از مدل های اف 35 با دیگری متفاوت است. به‌عنوان مثال F-35A می‌تواند ۲۵۰ ساعت پرواز کند و این میزان برای مدل B و C به‌ترتیب ۳۰۰ و ۳۱۶ ساعت است. بدین‌ترتیب می‌توان گفت که عمر عملیاتی پرنده رادارگریز آمریکا بین ۲۵ تا ۳۲ سال است.

ناگفته نماند که شرکت لاکهید مارتین هنوز هم در حال ساخت اف 35 است که یعنی می‌تواند به‌راحتی عمر این پروژه را چندین دهه افزایش دهد. با توجه به اینکه وزارت دفاع آمریکا ۱.۷ ترلیون دلار خرج این پروژه کرده، بعید است که به‌این زودی F-35 را بازنسسته کند.

در حال حاضر ۸ ارتش دیگر از جنگنده F-35 استفاده می‌کنند که شامل ترکیبی از کشورهای ناتو و دیگر متحدان آمریکا از جمله سنگاپور، اسرائیل و ژاپن می‌شوند. البته کشورهای زیادی نیز در حال بررسی خرید این جنگنده هستند. شرکت لاکهید مارتین قیمت هر فروند F-35A را ۸۹.۲ میلیون دلار تعیین کرده است. این قیمت برای مدل B و C جنگنده اف 35 نیز به‌ترتیب به ۱۱۵.۵ و ۱۰۷.۷ میلیون‌ دلار  می‌رسد.

چین نیز به‌‌عنوان رقیب آمریکا جنگنده نسل پنجم J-20 را توسعه داده است که شباهت‌‌های زیادی به F-35 دارد. همین نیز باعث شده که بسیاری از کارشناسان هکرهای چینی را به‌سرقت اطلاعات مربوط به توسعه و ساخت این جنگنده متهم کنند. با همه اینها هنوز جنگنده چینی توانایی رقابت با مدل های مختلف اف 35 را ندارد و به‌نظر می‌رسد لایتنینگ 2 تا سال‌ها سلطان بلامنازع آسمان باقی بماند.