به گزارش دنده 6 : از هواپیماهای تجاری نسبتاً ساده‌تر گرفته تا مدل‌های نظامی بزرگ، جهان شاهد تولید محصولاتی عظیم و بزرگ بوده است، محصولاتی که مرزهای مهندسی و نبوغ را درنوردیده و منجر به تولید بزرگ‌ترین هواپیماها در جهان شده‌اند؛ اما پیش از آنکه به لیست خود بپردازیم بهتر است معنی “بزرگ” در این نوشتار را بررسی نماییم. در صنعت هوانوردی، ابعاد یک هواپیما می‌تواند به روش‌های مختلفی بیان شود. برای مثال می‌توان به فاکتورهایی نظیر طول کلی هواپیما، طول بال‌ها، ظرفیت حمل مسافر و بار اشاره کرد.

برای گردآوری این لیست ما بزرگ‌ترین هواپیماهای دنیا را بر اساس حداکثر وزن تیک آف MTOW رده‌بندی کرده‌ایم. MTOW به معنی بیشترین وزن یک هواپیما در زمان تیک آف است که شامل وزن خود هواپیما، مسافران، خدمه، بار و سوخت خواهد بود. استفاده از این معیار به عنوان فاکتوری اصلی باعث می‌شود دید جامع‌تری نسبت به ابعاد و توانایی‌های یک هواپیما پیدا کنیم زیرا MTOW نه تنها ابعاد فیزیکی یک هواپیما بلکه توانایی آن در حمل بارهای سنگین در فواصل طولانی را نیز نشان می‌دهد. چنین معیاری باعث می‌شود رده‌بندی هواپیماها دقیق‌تر باشد.

1. آنتونوف AN-225 مریا

بزرگ‌ترین هواپیمای دنیا آنتونوف AN-225 مریا نام دارد که تقریباً یک کلاس ویژه را به خود اختصاص داده است. این غول عظیم‌الجثه که در زبان اوکراینی به معنی “آرزو” است در واقع اوج مهندسی و نبوغ انسان را به نمایش می‌گذارد. با حداکثر وزن تیک آف ۶۴۰ تنی، AN-225 میریا اولین بار در سال ۱۹۸۸ پرواز کرد. علیرغم ابعاد بزرگ، بال‌های آنتونوف به اندازه ۸۸.۴ متر باز شده‌اند و طول هواپیما هم به ۸۴ متر می‌رسد. نکته قابل‌توجه اینکه تنها یک فروند از هواپیمای یاد شده تولید شده و نمونه دوم نیز در حال تولید بود اما فروپاشی شوروی برنامه‌ها را به هم زد و نمونه دوم در تأسیساتی در کیف به‌صورت نیمه‌کاره باقی مانده است. متأسفانه تنها AN-225 عملیاتی نیز در جنگ روسیه و اوکراین در سال ۲۰۲۲ از بین رفت. این هواپیما در آن زمان در فرودگاهی در نزدیکی کیف مستقر بود که مورد حمله قرار گرفت. شرکت سازنده اعلام کرده است که بازسازی آن با هزینه ۵۰۰ میلیون دلاری انجام خواهد شد.

2. استراتولانچ کامپوزیت اسکیلد

با استراتولانچ یا روک آشنا شوید. این هواپیما که حاصل نبوغ کامپوزیت اسکیلد است در ابتدا برای سیستم‌های استراتولانچ و به منظور حمل راکت‌های ALTO توسعه یافت اما با تغییر مالکیت، تمرکز تیم تولیدی روی تست‌های پرواز مافوق صوت معطوف شد. این جانور عجیب در دسامبر ۲۰۱۱ به‌صورت عمومی معرفی شد و سرانجام در می ۲۰۱۷ تکمیل گشت. اولین بار در ۱۳ آوریل ۲۰۱۹ بود که استراتولانچ پرواز کرد و یک دستاورد مهم را بر جای گذاشت. استراتولانچ یک هواپیمای متمایز با طراحی منحصربه‌فرد است اما آنچه باعث تمایز آن از دیگر هواپیماها می‌شود طول بال‌هاست. با طول بال ۱۱۷ متری، این هواپیما رکورد قبلی H-4 هرکولس را با طول ۹۸ متری شکسته است. شاید با دیدن این غول عجیب به دنبال بررسی ظرفیت حمل بار آن باشید و باید گفت استراتولانچ می‌تواند محموله‌هایی به وزن ۲۵۰ تن را حمل کند. همچنین حداکثر وزن تیک آف آن به ۵۹۰ تن می‌رسد. البته باید گفت استفاده از این هواپیما در می ۲۰۱۹ و اندکی پس از اولین پروازش متوقف شد. تا ژوئن همان سال تمامی دارایی‌های کمپانی از جمله خود هواپیما به فروش رسیدند و شرکت سربروس کپیتال کل شرکت استراتولانچ و هواپیمای آن را خرید. با تمرکز دوباره روی پروازهای پرسرعت، این هواپیما دوباره بازگشته و در آوریل ۲۰۲۳ ده بار پرواز را انجام داده که سه بار آن تست‌های پرواز مافوق صوت بوده است. به این ترتیب استراتولانچ هم‌اکنون کاملاً عملیاتی است.

3. ایرباس A380

سومین هواپیما در لیست بزرگ‌ترین هواپیماهای دنیا ایرباس A380-800 است که محصولی باورنکردنی در صنعت هوانوردی به شمار می‌رود و بسیاری از مسافران در دنیا تجربه پرواز با آن را داشته‌اند. A380 توسط ایرباس تولید شده و مفهوم سفر هوایی تجاری را متحول کرده است. A380 به دلیل ابعاد بزرگ خود از دیگران متمایز می‌شود. این هواپیمای پهن‌پیکر از دو بخش مسافری بزرگ که می‌توانند ۵۲۵ تا ۸۵۳ نفر را به راحتی حمل کنند تشکیل می‌شود. این ظرفیت قابل‌توجه باعث شده A380 بزرگ‌ترین هواپیمای مسافربری جهان باشد. البته ایرباس A380 تنها در ابعاد بزرگ خود خلاصه نمی‌شود چراکه از تکنولوژی‌ها و ویژگی‌های فوق‌العاده‌ای سود می‌برد که هدفشان ارائه بهترین تجربه سفر هوایی است. از جمله این موارد می‌توان به فضای نشستن جادار، سیستم‌های اطلاعات سرگرمی پیشرفته و کابین ساکت‌تر اشاره کرد. متأسفانه علیرغم نوآوری‌های متنوع و فضای زیاد، A380 با چالش‌های تجاری مواجه بوده است. هزینه‌های عملیاتی بالا و تغییر مدل‌های ایرلاین ها محبوبیت این هواپیما را کاهش داده و آخرین فروند A380 نیز در سال ۲۰۲۱ خط تولید را ترک کرده است.

4. لاکهید C-5 گلکسی

بیایید سری هم به دنیای هواپیماهای نظامی بزنیم. با لاکهید C-5 گلکسی که هواپیمای غول‌پیکر حمل‌ونقل نظامی در آمریکاست آشنا شوید. این غول بزرگ توسط لاکهید تولید شده و یکی از بزرگ‌ترین هواپیماهای نظامی دنیا به شمار می‌رود. C-5 گلکسی طراحی بال منحصربه‌فردی دارد و از ۴ پیشرانه با قدرت قابل‌توجهی سود برده است. این هواپیما برای حمل محموله‌های بزرگ و سنگین در فواصل بین‌قاره‌ای طراحی شده و فضای بار آن به حدی بزرگ است که به راحتی می‌تواند دو تانک آبرامز M1 یا حتی دو بالگرد شینوک را حمل کند. البته C-5 گلکسی توانایی‌های دیگری هم دارد. از جمله ویژگی‌های پیشرفته هواپیمای لاکهید می‌شود توانایی کاهش ارتفاع برای راحتی بارگیری و شعاع حرکتی احساس‌برانگیز را نام برد که بدون نیاز به سوخت‌گیری امکان سفرهای طولانی را فراهم می‌سازد. فراموش نکنید که C-5 از توانایی سوخت‌گیری در زمان پرواز سود می‌برد، ویژگی‌ای که هیچ‌یک از هواپیماهای دیگر این لیست از آن برخوردار نیستند. لاکهید C-5 گلکسی یک اسب کاری واقعی برای ارتش آمریکاست و بیش از ۵۰ سال است که به این کشور خدمت می‌کند. با اینکه هواپیمای موردبحث اولین بار در اواخر دهه ۶۰ میلادی معرفی شد اما همواره ارتقا یافته و بنابراین پاسخگوی نیازهای امروزی است. فرقی نمی‌کند که وظیفه گلکسی حمل نظامیان یا تجهیزات ضروری باشد چراکه درهرحال آماده انجام‌وظیفه است.

5. آنتونوف An-124

دوباره به بحث هواپیماهای عادی بازمی‌گردیم. هواپیمای استراتژیک آنتونوف An-24 محصول دفتر طراحی آنتونوف در اوکراین است که به خاطر طراحی محصولات عظیم‌الجثه شناخته می‌شود. هواپیمای موردبحث با نام مستعار “روسلان” شناخته می‌شود و یکی از سنگین‌ترین هواپیماهای تولید انبوه تاریخ است. البته جدای از وزن بالا، An-124 می‌تواند محموله‌های سنگین‌وزن و بزرگ همچون هواپیماهای کوچک‌تر و وسایل نقلیه متنوع را حمل کند. از نظر طراحی، روسلان دارای طراحی بال در ارتفاع بالا و فضای بار بزرگ و جادار است. دماغه و دم منحصربه‌فرد An-124 باز می‌شوند تا بارگیری و تخلیه از جلو و عقب هواپیما صورت بگیرد و این امر سرعت انجام کارها را بالا می‌برد. محصول کاربردی آنتونوف شعاع حرکتی قابل‌توجهی دارد و بدون سوخت‌گیری مجدد می‌تواند در فواصل طولانی پرواز کند. به این ترتیب روسلان گزینه‌ای ایده آل برای حمل تجهیزات سنگین در بین قاره‌ها خواهد بود. یکی از جنبه‌های متمایز آنتونوف An-124 را می‌توان ارتباطش با برادر بزرگ‌تر یعنی An-225 میریا دانست چراکه هر دو در یک دفتر طراحی شده‌اند و از عناصر طراحی مشترکی سود می‌برند. علیرغم اینکه ریشه‌های این هواپیما به دوران جنگ سرد بازمی‌گردد اما فرسنگ‌ها با بازنشستگی فاصله دارد. طراحی همیشگی و توانایی‌های استثنایی باعث شده‌اند An-124 در نقش‌های تجاری و نظامی حضور داشته باشد.

6. بوئینگ ۷۴۷

یکی از مشهورترین هواپیماهای دنیا همین بوئینگ ۷۴۷ است که با نام “ملکه آسمان‌ها” شناخته می‌شود. هواپیمای موردبحث در آمریکا طراحی شده و نقش مهمی در تاریخ صنعت هوانوردی ایفا می‌کند. همچنین ۷۴۷ از زمان معرفی در دهه ۷۰ میلادی تاکنون استانداردهای جدیدی در زمان سفرهای هوایی طولانی‌مدت وضع کرده است. این هواپیما به دو صورت مسافربری و باری تولید شده و نسخه مسافربری آن ظرفیت حمل بیش از ۳۶۶ مسافر را در طراحی استاندارد هواپیماها دارد. البته باید گفت بازار در حال تغییر است و ایرلاین ها بیشتر به هواپیماهای مدرن‌تر با شعاع حرکتی طولانی و البته مصرف سوخت و هزینه‌های نگهداری کم علاقه نشان می‌دهند. به همین خاطر کم‌کم شاهد بازنشستگی ۷۴۷ هستیم هرچند که نسخه‌های باری آن همچنان محبوب باقی مانده‌اند. برخلاف A380 که هنوز برای مقاصد باری مورداستفاده قرار نگرفته است، توانایی حمل بار بوئینگ ۷۴۷ باعث شده این محصول یک انتخاب جذاب برای مشتریانی باشد که به دنبال هواپیماهای بزرگ و دست‌دوم هستند. پس از ۵۴ سال حضور در خط تولید، بوئینگ آخرین نمونه تولیدی ۷۴۷ را به اطلس ایر در سال ۲۰۲۳ تحویل داد تا دوران یکی از شاخص‌ترین هواپیماهای تاریخ به پایان برسد. با مجموع تولید ۱۵۷۴ فروند، بوئینگ ۷۴۷ شاید دیگر راهی موزه شده باشد اما میراث خود به عنوان ملکه آسمان‌ها را تثبیت کرده است. ششمین هواپیمای بزرگ دنیا همچنان در بخش حمل‌ونقل باری فعال خواهد بود تا ما را به یاد دوران طلایی هوانوردی بیندازد.

7. بوئینگ دریم لیفتر

نوبت به بررسی یکی از اعضای منحصربه‌فرد خانواده بوئینگ یعنی دریم لیفتر می‌رسد. این هواپیما نسخه کاملاً تغییر یافته از بوئینگ ۷۴۷-۴۰۰ است اما نقش متفاوتی را ایفا می‌کند. دریم لیفتر برای حمل قطعات بزرگ و مونتاژی هواپیمای بوئینگ ۷۸۷ دریم لاینر تولید شد و یکی از بزرگ‌ترین فضاهای حمل بار بین هواپیماها را دارد. ویژگی متمایز این محصول را می‌توان بدنه پف کرده دانست که امکان حمل قطعاتی همچون بال‌ها و پانل‌های اصلی بدنه را فراهم می‌سازد. طراحی و توانایی‌های عملیاتی دریم لیفتر واقعاً خاص هستند. بجای وجود درهای سنتی، این هواپیما از طراحی دم متمایزی سود می‌برد که به بخش جانبی باز شده تا بتوان قطعات بزرگ را بارگیری و تخلیه کرد. علیرغم ظاهری عجیب، بوئینگ دریم لیفتر می‌تواند در فواصل زیاد پرواز کند و قطعات محصولات گوناگون را به کارخانه‌های مونتاژ بوئینگ برساند. اگرچه دریم لیفتر هواپیمای کمیابی است اما تأثیر زیادی روی صنعت هوانوردی داشته و در تولید ۷۸۷ دریم لاینر نقشی حیاتی ایفا کرده است. با وجود این هواپیماست که بوئینگ توسط زنجیره تأمین جهانی خود را سرپا نگاه داشته و یکی از پیشرفته‌ترین محصولات هوایی تاریخ را بسازد.

8. آنتونوف An-22

یکی دیگر از بزرگ‌ترین هواپیماهای دنیا که در بخش نظامی و ترابری انجام‌وظیفه می‌کند آنتونوف An-22 است که از پیشرانه توربین ملخی استفاده می‌کند و بزرگ‌ترین هواپیمای مجهز به این نوع پیشرانه در دنیاست. An-22 با نام مستعار “آنتی” در دنیا شناخته می‌شود و اولین بار در دهه ۶۰ میلادی رونمایی شده است. از جمله ویژگی‌های طراحی هواپیمای موردبحث می‌توان به چهار جفت ملخ بزرگ اشاره کرد که قدرت عظیمی را برای حمل محموله‌های سنگین ایجاد می‌کنند. طراحی منحصربه‌فرد An-22 با تأکید بر کاربردی بودن انجام شده است. این هواپیما نه تنها قدرت زیادی دارد بلکه به خاطر وجود در بارگیری بزرگ در عقب کاملاً مناسب حمل بار است. همچنین توانایی به‌کارگیری در شرایط چالش‌برانگیز و آب‌وهوای نامساعد باعث شده هواپیمای آنتونوف گزینه‌ای ایده آل باشد. An-22 شاید به اندازه دیگر هواپیماهای این لیست مشهور نباشد اما از نظر ابعاد و طراحی گزینه‌ای متمایز به شمار می‌رود.

9. XB-70 والکری

این بار به سراغ هوانوردی آزمایشی می‌رویم تا شما را با هواپیمای آمریکایی XB-70 والکری آشنا کنیم. این هواپیما درست در لبه جاه‌طلبی و خلاقیت حرکت می‌کند و پیش‌نمایشی از یک بمب‌افکن استراتژیک هسته‌ای است. ریشه XB-70 والکری به دهه ۵۰ میلادی و دوران جنگ سرد بازمی‌گردد. توانایی‌های عملکردی XB-70 را می‌توان انقلابی دانست چراکه از طراحی آیرودینامیک شامل دماغه تیز و نوک بال‌های تاشونده سود می‌برد. این نوع طراحی برای پرواز در سرعت‌های بالا صورت گرفته است. البته پیشرفت تکنولوژی موشک‌های ضد هوایی باعث شد استراتژی‌ها تغییر یابند و این پروژه لغو شود. تنها دو فروند از XB-70 تولید شد و هرگز هم به حالت عملیاتی درنیامد؛ اما این پروژه به یک تمرین تحقیقاتی مافوق صوت بدل شد و پروتوتایپ های آن برای تست‌های آیرودینامیک و دیگر جنبه‌های پرواز پرسرعت بکار رفتند. یکی از نمونه‌های تولیدی XB-70 پایان تراژیکی داشت چراکه در زمان فیلم‌برداری دچار سانحه هوایی شد. علیرغم عمر کوتاه و تاریخچه‌ای پر فراز و نشیب، این هواپیما نماد پیشرفت‌های هوانوردی است و توانایی‌های طراحان و مهندسان را نشان می‌دهد.

10. ایرباس بلوگا XL

قطعاً در بین بزرگ‌ترین هواپیماهای دنیا ایرباس بلوگا XL خودنمایی می‌کند. این هواپیما بر اساس مدل A330-200F شکل گرفت اما شباهت‌های حداقلی با آن داشت. در مقایسه با مدل اصلی بلوگا، مدل XL 30 درصد فضای بار بیشتری دارد و به منظور برآورده ساختن نیازهای حمل بار خود ایرباس توسعه یافته است. هدف از تولید بلوگا XL حمل قطعات هواپیماهای ایرباس بین کارخانه‌های اروپایی بوده است. این هواپیما به راحتی می‌تواند قطعات بزرگ سایر هواپیماها از جمله بال‌ها و پانل‌های اصلی را حمل کند و به همین خاطر جزو کلیدی‌ترین بخش‌های لجستیکی ایرباس است. البته بلوگا XL فقط به خاطر ابعاد بزرگ خود شناخته نشده زیرا شکل منحصربه‌فرد آن ما را به یاد وال‌ها می‌اندازد. پف‌کردگی شاخص بالای کاکپیت هم باعث شده XL حالت “خنده” را تداعی سازد. این هواپیما اگرچه محصولی تجاری نیست اما نقش مهمی را برای ایرباس ایفا می‌کند.